سعود الفیصل، وزیر امور خارجه عربستان، در روزهای گذشته در یک نشست خبری در ریاض پس از نشست وزیران خارجه شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس با تاکید بر این که ریاض همچنان از پیشنهاد مسلح کردن مخالفان سوریه حمایت می کند گفت که ممکن است آنچه درخصوص انتقال قدرت در یمن به وقوع پیوسته در سوریه نیز به وقوع بپیوندد. این اظهار نظر مقامات سعودی نشانگر این است که عربستان سعودی بازیگری کلیدی در تحولات سوریه است و مهم تر این که عربستان سعودی پذیرفته است که در وارد کردن گسترده‌ و علنی تحولات سوریه به مرحله کاملا نظامی با مسلح کردن مخالفان سوری نقش پیشتاز را داشته باشد. این در حالی است که سایر مخالفان دولت بشار اسد از جمله آمریکا و ترکیه با احتیاط و ملاحظه کاری بیشتری در جهت تحقق هدف تغییر رژیم در سوریه تلاش می کنند و به خصوص در مورد وارد شدن به مرحله رویارویی نظامی کامل با دولت سوریه در مرحله کنونی تاملات بیشتری دارند. با توجه به کلیدی بودن نقش عربستان و پیشتازی آن در وارد کردن تحولات سوریه به مرحله نظامی کامل به نظر می رسد از سه منظر می توان به موضع و رویکرد سعودی ها در قبال تحولات سوریه پرداخت.

مهم ترین منظری که می توان از آن نقش سعودی ها در تحولات سوریه را تبیین نمود این است که سعودی ها سوریه و تغییر رژیم در این کشور را به عنوان نقطه آغازی برای بر هم زدن موازنه قوای منطقه ای نگاه می کنند. عربستان سعودی احساس می کند که به واسطه تحولات یک دهه گذشته در منطقه خاورمیانه، موازنه قوای منطقه ای به ضرر این کشور به هم خورده است و به ویژه با گسترش جنبش های مردمی در جهان عرب و فروپاشی رژیم های محافظه کار عربی مانند رژیم مبارک موازنه قوا به صورت جدیتری در حال تغییر به زیان این دولت است. از این رو عربستان با توجه به تحولات و ناآرامی های سوریه تلاش می کند که بحران سوریه را به نقطه آغازی برای بر هم زدن و تغییر موازنه قوا به گونه ای معکوس با یک دهه گذشته تبدیل کنند و باعث ایجاد نظم منطقه ای نوینی شود که عربستان در آن نقش کانونی را داشته باشد. عربستان امیدوار است بعد از این که در سوریه تغییر ر‍ژیم صورت گرفت به سراغ حوزه های دیگر از جمله لبنان و عراق برود و معادلات قدرت در این حوزه ها را نیز متناسب با موازنه قوا و نظم منطقه ای مطلوب خود تغییر دهد. بر این اساس است که سوریه به عنوان نقطه آغاز ایجاد نظم منطقه ای جدید برای سعودی ها اهمیت اساسی دارد و مقامات عربستان حاضرند تا بر خلاف رویکرد محافظه کارانه گذشته خود حتی از اقدامات و حمایت نظامی از مخالفان در کنار اقدامات سیاسی و مالی حمایت نمایند.

دومین منظر یا نکته برای تبیین رویکرد سعودی ها به تحولات سوریه، تلاش برای تبدیل بحران سوریه به عنوان عامل یا تحولاتی بازدارنده در مقابل جنبش های مردمی جهان عرب است که تاثیرات منفی و مخربی برای رژیم های محافظه کار و اقتدارگرای منطقه ای مانند عربستان سعودی دارد. در واقع سعودی ها قصد دارند با بردن تحولات سوریه به سمت رویارویی نظامی و نوعی از جنگ داخلی و حتی منطقه ای، روند انقلاب های عربی را با مجموعه ای از چالش ها و موانع مواجه کنند و در واقع با ایجاد الگویی جدید از تحولات و بحران ها،‌ جنبش ها و مطالبات مردمی در منطقه را به اولویت ها و مسائل با اهمیت در سطوحی پائین ترتبدیل نمایند. چرا که سعودی ها با الگوی اعتراضات مسالمت آمیز مردمی در مقابل حکومت ها مانند الگوی مصر، تونس، بحرین و یمن مخالف هستند و آن را موجب مطرح شدن و ایجاد روند هایی می دانند که در نهایت می تواند بقای نظام سیاسی عربستان سعودی را نیز با تهدیداتی اساسی تر مواجه نماید. تهدیداتی که با اعتراضات مردمی در شرق عربستان برای رهبران این کشور تا حدی آشکار و لمس شده است. بنابراین رهبران سعودی با تحریک گروههای مخالف و تشدید منازعه و سوق دادن آن به سمت نوعی از رویارویی خشونت آمیز و مسلحانه، تلاش می کنند جنس و ماهیت تحولات منطقه را از یک نوع انقلاب مسالمت آمیز به نوعی شورش مسلحانه تبدیل کنند.

سومین منظری که می توان با آن رویکرد سعودی ها به تحولات یک سال گذشته سوریه را مورد توجه قرار داد به نگاه و موضع سعودی ها به مساله فلسطین مربوط می شود.عربستان سعودی طرفدار طرح دو دولتی و نوعی مصالحه برای حل و فصل منازعه اسرائیل با اعراب است و رویکرد مقاومت که سوریه نیز آن را دنبال می کند به عنوان رویکرد رقیب مورد مخالف سعودی هاست. براین اساس یکی از اهداف سعودی ها آن است که با تغییر ر‍ژیم در سوریه، الگوی مقاومتی را که در منطقه در دهه های اخیر حول مسئله فلسطین و مبارزه با اسرائیل شکل گرفته است ناکام بگذارند. چرا که عربستان سعودی ترجیح می دهد که با اسرائیل مصالحه کند و این الگوی مقاومت مانعی برای این رویکرد است.

بر این اساس می توان مشاهده کرد که عربستان سعودی حداکثر تلاش خود را برای تغییر رژیم در سوریه به کار می برد. این تلاش از روشهای مختلف و استفاده از ابزارهای مختلف دنبال می شود. یک از این روش ها بهره گیری از مجامع بین المللی از جمله سازمان ملل و سازمان های منطقه ای به خصوص اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس و با جلب حمایت دیگر کشورهای عربی است. از جمله اخیرا نیز سعودی ها در تلاشند که عراق را نیز متقاعد کنند که به جمع کشورهای عربی خواهان تغییر رژیم در سوریه بپیوندد. بازیگران بین المللی از جمله آمریکا و اتحادیه اروپا نیز حامی این رویکرد عربستان هستند. همچنین سعودی ها در عرصه بین المللی تلاش می کنند فشارهایی را بر چین و روسیه وارد کنند تا از مواضع خود عقب نشینی نموده و تغییرات و تعدیلاتی در مواضع خود ایجاد کنند.

گذشته از تلاش های سیاسی و دیپلماتیک در چند هفته اخیر کمک های مالی و نظامی به مخالفین بشار اسد به شدت از سوی عربستان سعودی دنبال می شود. هر چند در گذشته هم این حمایت ها به صورت های متفاوتی صورت می گرفت ولی در حال حاضر عربستان سعودی به صورت علنی اعلام کرده است که مخالفان رژیم سوریه حق دفاع مشروع از خود دارند و باید از آنها حمایت نظامی صورت گیرد. این مسئله نشان می دهد که عربستان سعودی در کشاندن تحولات سوریه به یک رویارویی نظامی پیشتاز است.

هر چند سعود الفیصل، وزیر امور خارجه عربستان در سخنان اخیر خود به امکان وقوع مدل یمن در سوریه اشاره کرد ولی تفاوت های مهمی هم بین تحولات این دو کشور وجود دارد. در مورد یمن، آمریکا و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، به خصوص عربستان، به دنبال مدیریت و کنترل بحران بودند و تلاش کردند تا از تغییرات گسترده ای که نیروهای انقلابی و مردم یمن خواستار آن بودند، جلوگیری کنند. بنابراین الگویی را ارائه کردند که علی عبدالله صالح، رئیس جمهور این کشور کنار رفت و معاون او «عبد ربه منصور هادی» جای او را گرفت. در واقع آنها در تلاش بودند که با در پیش گرفتن این شیوه، از تغییر رژیم جلوگیری کنند، نهادها حفظ شود و تنها انتقال قدرت از یک فرد به فرد دیگر صورت گیرد. بنابراین در یمن تغییر سیستمی را شاهد نبوده ایم. اما در سوریه هرچند دولت های مخالف اسد و به خصوص اتحادیه عرب طرح مشابهی را مورد بحث قرار داد و ارایه نمود که بر مبنای آن همانند آن چه در یمن اتفاق افتاد بشار اسد کناره گیری کند و معاون او قدرت را در دست بگیرد، ولی در سوریه هدف متفاوتی دنبال می شود. هدف از این طرح در سوریه تغییر رژیم اسد و دگرگونی در نقش منطقه ای و سیاست خارجی سوریه و روی کار آوردن رهبران سیاسی متمایل به غرب و کشورهای عربی در این کشور بوده است.

واقعیت ها نشان دهنده آن است که امکان تکرار نسخه یمن در سوریه وجود ندارد، چرا که در یمن، عربستان حامی رژیم حاکم بود اما در سوریه بر عکس عربستان و آمریکا در مقابل بشار اسد قرار دارند و اهرم چندانی برای فشار بر اسد برای کناره گیری از قدرت در اختیار ندارند. بنابراین به نظر می رسد ما شاهد دو الگوی متفاوت در یمن و سوریه هستیم و زمینه مناسبی برای این که الگوی یمن در سوریه پیاده شود وجود ندارد. بر این اساس الگوی لیبی یعنی حمایت نظامی از مخالفین محتمل ترین سناریویی است که می تواند از سوی دولت های مخالف سوریه مانند عربستان سعودی دنبال شود.

عربستان با چنین رویکردی با تحولات سوریه مواجه شده است و تاکنون با تلاش های خود همراهی بخشی از کشورهای عربی در منطقه و همچنین در جامعه بین الملل همراهی قدرت های بین المللی را با خود داشته است که با افزایش فشارها بر دولت اسد شرایط برای حکومت او را دشوار نموده است. اما این که در نهایت عربستان و کشورهای همسو و متحد آن می توانند به اهداف خود برسند یا خیر سوالی است که به نظر می رسد حداقل در شرایط کنونی پاسخ به آن و دست زدن به پیش بینی در مورد آن دشوار است. در واقع زمانی می توانیم از موفقیت سعودی ها در سوریه سخن بگوییم که آنها بتوانند به هدف مورد نظر خود یعنی تغییر رژیم سوریه دست یابند و رژیم جایگزین متمایل به خود را به قدرت برسانند. مساله ای که حتی درصورت وقوع با توجه به واقعیت های کنونی با هزینه های بسیار زیاد و در مدت زمانی نامشخص صورت خواهد گرفت. اما در مجموع از آنجایی که تحولات سوریه می تواند به عنوان نقطه عطف مهمی در توازن قدرت منطقه ای و حتی عاملی بسیار تاثیر گذار در معادلات بین المللی قدرت باشد پیش بینی ساده آینده سوریه و توان هر یک از بازیگران منطقه ای مانند عربستان سعودی برای تحقق اهداف خود به رغم تمامی منابع موجود بسیار دشوار محسوب می شود.


*علی اکبر اسدی، کارشناس مسائل خاورمیانه
[External Link Removed for Guests]

عربستان در پی کمک به امریکا و اسراییل برای سرنگون کردن حکومت فعلی سوریه و روی کار اوردن یک حکومت وابسته به امریکا و بی خطر برای اسراییل می باشد