نانو وارد تمام عرصه‌هاي زندگي مردم ميشود
خبرگزاري فارس: دبير كارگروه ترويج ستاد فناوري نانو گفت: فناوري نانو در تمامي عرصه‌هاي زندگي مردم وارد ميشود و اين فناوري در سال‌هاي آينده 3 حوزه اصلي پيشگيري، تشخيص و درمان را در حوزه پزشكي متحول خواهد كرد.
به گزارش خبرنگار اجتماعي فارس، امروزه در رسانه‌هاي مختلف نام فناوري نانو به وفور ديده ميشود و از آن به عنوان يك فناوري پيشرفته ياد ميشود و بسياري از محصولات اين فناوري نيز هم اكنون وارد بازار شده است، اما اطلاعات زيادي درباره اين محصولات وجود ندارد و بسياري از افراد در خصوص اين فناوري و محصولات مبتني بر اين فناوري سؤالاتي دارند و به همين دليل به سراغ عماد احمدوند، دبير كارگروه ترويج ستاد فناوري نانو رفتيم تا توضيحات بيش‌تري را درباره اين فناوري بدهد.
مشروح گفتوگو را بخوانيد:
فارس: نانو چيست و يك نانومتر چه اندازه‌اي است؟
احمدوند: يك نانومتر يعني يك ميلياردم يك متر. و در واقع نانو معادل قطر چند اتم. به زبان ديگر اگر چند اتم را در كنار هم قرار دهيم، طول اين اتم‌ها معادل يك ميلياردم يك متر شود، به آن مي‌گوييم نانومتر. براي اين كه تصور بهتري داشته باشيم بايد بگويم كه اگر يك ميليون ذره نانومتري را در يك راستا قرار دهيم طول آنها يك ميلي‌متر خواهد شد.
فارس: مواد در مقياس نانو چه تفاوت‌هايي با مواد در مقياس‌هاي بزرگ‌تر دارند؟
احمدوند: موادي را كه مي‌شناسيم و با آن در مقياس بزرگ سروكار داريم، هر كدام خواصي دارند و به طور كلي ما مواد را با مجموعه‌اي از خواص مي‌شناسيم. براي مثال ماده‌اي كه فلز است مي‌تواند جريان برق را از خود عبور دهد و هر ماده به نوبه خود خواص فيزيكي و شيميايي مخصوصي دارد ولي همين موادي كه ما با آنها سر و كار داريم اگر در مقياس نانو قرار گيرند، خواص متفاوتي از خود نشان مي‌دهند.
يعني ممكن است ماده‌اي در مقياس بزرگ، عايق باشد ولي همين ماده اگر با يك ساختار كنترل شده در مقياس نانو توليد شود بتواند به عنوان رساناي الكتريسيته عمل كند و جالب‌تر اينكه اين ماده در اندازه‌هاي مختلف (البته در مقياس نانو) خواص متفاوتي دارد. يعني مثلاً نانو ذرات طلاي 5 نانومتري متفاوت از نانوذرات طلاي 10 نانومتري عمل مي‌كنند.
فارس: فناوري نانو چيست؟
احمدوند: در فناوري نانو ما بايد خواص مواد را در مقياس نانو بشناسيم و بدانيم كه هر ماده‌اي در هر اندازه‌اي چه خواصي دارد. دوم اين كه بتوانيم مواد را در آن مقياس توليد كنيم و آن خواص را در كنترل خود داشته باشيم و بتوانيم از آنها استفاده كنيم و موادي با كاركرد جديد بسازيم كه به مجموعه اين فعاليت‌ها فناوري نانو مي‌گوييم. براي مثال ذره طلا در مقياس 30 نانومتر يك سري خواص شيميايي و فيزيكي دارد و براي اينكه ما به فناوري توليد نانو ذره برسيم بايد به طور كامل اين خواص را بشناسيم و حتماً بايد آن‌چيزي كه درست مي‌كنيم ذرات 30 نانومتري باشد نه اينكه ذرات بيشتر يا كم‌تر از 30 نانومتر باشند و بتوانيم از آن براي توليد ماده يا فرايند جديد استفاده كنيم. دقيقاً مشابه كاري كه يك خياط انجام مي‌دهد. اگر يك خياط لباسي براي شما بدوزد كه خيلي زيبا باشد ولي طول آستين آن از طول دست شما بلندتر يا كوتاه‌تر باشد، عملاً خياط خوبي نيست.
زماني كه به تمامي اين توانمندي‌ها رسيديم مي‌توانيم بگوييم كه به فناوري نانو در آن مورد خاص دست پيدا كرديم.
فارس: چرا اين فناوري در صنايع مختلف كاربرد دارد؟
احمدوند: در بحث نانو به طور روزانه ما شاهد خبرهاي مختلف در حوزه‌هاي مختلف از جمله پزشكي، هوافضا و صنايع ديگر هستيم و از آن‌جا كه در همه اين بحث‌ها از مواد استفاده ميشود، بحث نانو نيز در آنها جايگاه دارد. براي مثال نانوذرات طلا هم در صنايع پزشكي و هم در صنايع شيميايي كاربرد دارد و همچنين ذرات آهن كاربردهاي پزشكي و الكترونيكي دارد.
نانو در تمامي صنايع تأثيرگذار است و اهميت دارد، همه صنايع در مسير رشد و توسعه خود مجبورند از فناوري نانو استفاده كنند. تاكنون فناوري‌هايي كه بشر در اختيار داشته، در حد ميكرو بوده و با جلو رفتن و پيشرفت‌هاي مختلف به فناوري نانو خواهيم رسيد و صنايع نيز براي رسيدن به اين پيشرفت بايد در اين حوزه فعال شوند.
فارس: بحث مطالعه و تحقيق نانو از چه زماني در جهان و ايران آغاز شده است؟
احمدوند: بين علم نانو و فناوري نانو بايد تفاوت قائل شويم. علم نانو يعني اينكه ما پديده‌هاي مقياس نانو را بشناسيم؛ اين شناخت از قبل بوده در خيلي از حوزه‌ها نيز ديده مي‌شده و در بسياري از حوزه‌ها نيز در حال گسترش و توسعه است اما توانمندي استفاده از نانو قبلاً نبوده يا حداقل بسيار ضعيف بوده است ولي با تجهيزات و امكانات جديد اين توانمندي‌ها امكان‌پذير شده است. پس بايد بدانيم كه علم نانو چيز جديدي نيست اما فناوري نانو به نسبت جديد است.
تا قبل از سال 2000 به صورت پراكنده از فناوري نانو استفاده مي‌شده اما از آن سال دولت‌ها به صورت متمركز و هدفمند در اين حوزه سرمايه‌گذاري خود را آغاز كردند و مي‌خواهند در اين حوزه پيشگام باشند. در كشور ما هم از سال 80 اين موضوع به طور متمركز و هدفمند آغاز شده است و يك ستاد متولي برنامه‌ريزي، سياست‌گذاري و پيگيري توسعه اين فناوري در ايران است.
فارس: فتوكاتاليزورها چه هستند؟
احمدوند: فتوكاتاليزورها موادي هستند كه وقتي نور خورشيد به آنها مي‌تابد، فعال ميشوند و واكنش‌هاي شيميايي را تسريع مي‌كنند. مثلاً با تابش نورر خورشيد به سطحي كه ذرات فتوكاتاليزوري روي آن وجود داشته باشد، آلاينده‌هاي محيط زيست تجزيه ميشوند. اين مواد اگر ابعادي در مقياس نانو داشته باشند خيلي فعال‌تر ميشوند.
فارس: اصلي‌ترين كاربرد نانو در چه بخشي متمركز شده است؟
احمدوند: پزشكي، يكي از مهم‌ترين حوزه‌هاي كاربرد نانو است. فناوري نانو در سال‌هاي آينده 3 حوزه اصلي پيشگيري، تشخيص و درمان را متحول خواهد كرد. حتي طبق برخي پيش‌بيني‌ها حدود 60 درصد از بازار فناوري نانو مربوط به اين حوزه خواهد بود.
تئوري كاربرد نانو در پزشكي به اين صورت است كه يك سري سيستم‌هايي به صورت هوشمند پيغام‌هايي را از سلول‌هاي زيستي بدن مي‌گيرند و نسبت به آن‌پيغام‌ها پاسخ مي‌دهند و اين نظريه را در بسياري از انيميشن‌هاي علمي مي‌توانيم ببينيم كه ماشيني وارد بدن ميشود و سلول بيمار را پيدا مي‌كند و يا مواد دارويي را بر روي آن تزريق مي‌كند يا اينكه آن را از بين مي‌برد.
طبق پيش‌بيني‌هاي انجام شده، كاربرد نانو در زمينه پزشكي در سال‌هاي آينده، خيلي بر موضوع دارورساني متمركز خواهد شد. اين به اين معني است كه ما ماده دارويي را دقيقاً به همان سلولي كه به دارو نياز دارد برسانيم. داروهايي كه ما استفاده مي‌كنيم عوارض دارند زيرا آن ماده دارويي مي‌خواهد به يك سري سلول مريض برسد اما خيلي از سلول‌هاي ديگر هم اين دارو را جذب مي‌كنند. در حالي كه به اين دارو نيازي ندارند و دارو باعث ايجاد عوارض جانبي ميشود و همچنين چون مقداري از دارو در سلول‌هاي ديگر جذب ميشود ما بايد در بيش‌تري از دارو را وارد بدن كنيم تا مؤثر واقع شود و به همين دليل ميزان مصرف دارو هم اضافه ميشود ولي در دارورساني آن سامانه كه مي‌خواهد دارو را به سلول مريض تحويل دهد شرايط سلول بيمار را شناسايي مي‌كند و در پاسخ به اين شرايط، دارو را رها مي‌كند، يا اين كه دارو را در طول زمان رها مي‌كند.
از طرف ديگر داروهاي آنتي‌بيوتيك را معمولاً 8 يا 6 ساعت يك‌بار بايد مصرف كنيم، كه كار سختي است اما سيستم‌هاي مبتني بر نانو اين‌طور است كه در طول يك مدت طولاني مثلاً 10 روز دارو را رها مي‌كند. بنابراين با يك بار مصرف دارو، تا پايان دوره درمان ديگر نياز به استفاده مجدد از دارو نيست.
فارس: تا چه حد نانو به زندگي مردم وارد ميشود؟
احمدوند: نانو همه صنايع را تحت تأثير قرار مي‌دهد و وارد بسياري از جنبه‌هاي زندگي مردم ميشود. مواردي مثل، بهداشت عمومي، پزشكي، انرژي، پوشاك، ساخت و ساز و خيلي از حوزه‌هاي ديگر تحت تأثير اين فناوري قرار خواهند گرفت. هم اكنون برخي از كاربردهاي اوليه نانو را در بازار مشاهده مي‌كنيد و نانو تا حدودي وارد نيازهاي اوليه مردم شده. همان‌طور كه مي‌بينيم نانو در پوشاك، شيشه‌هاي منازل، خودرو، وارد شده و در آينده بسيار گسترده‌تر نيز خواهد شد.
فارس: چقدر مردم عادي با اين فناوري آشنا هستند؟
احمدوند: در برخي از كشورها روي آموزش عمومي فناوري نانو كارهايي انجام ميشود ولي مفاهيمي كه منتشر ميشود عمدتاً به معرفي محصولات مي‌پردازند و كم‌تر بر روي خود نانو و مفاهيم آن تمركز ميشود. در برخي از كشورها نيز دانش‌آموزان را آموزش مي‌دهند و براي آنها برنامه دارند. در مجموع سطح اطلاعات مردم دنيا درباره فناوري نانو خيلي بالا نيست و چند مطالعه ميداني انجام شده حاكي از آن است درصد بالايي از مردم اروپا با فناوري نانو آشنا نيستند و برخي هم تصورات غلطي در رابطه با نانو دارند اما با گسترش و توسعه نانو، سطح آگاهي عمومي مردم نيز افزايش پيدا مي‌كند.
فارس: در ايران به مردم چگونه آموزش داده ميشود؟
احمدوند: يكي از تفاوت‌هاي نانو در ايران با فناوري‌هاي ديگر اين است كه ما در اين زمينه منتظر نمانده‌ايم تا محصولات نانو در دنيا توليد شوند و مردم فقط استفاده‌كننده اين محصولات باشند، بدون اينكه در جريان توسعة آن باشند. در حوزه نانو، هم مردم و هم محققان در جريان توسعه فناوري هستند و كشور ما هم همگام با كشورهاي ديگر قدم برمي‌دارد. مردم ما هم فقط محصول نهايي را نمي‌بينند بلكه با مسير توسعه آن آشنا ميشوند و كاركردهاي مختلف آن را مي‌شناسند.
براي اين منظور، اطلاع‌رساني و آموزش از طريق اينترنت، صدا و سيما، خبرگزاري‌ها و روزنامه‌ها انجام ميشود.
البته چون مردم در شهرستان‌ها خيلي به اينترنت دسترسي ندارند يك مجله عمومي با مسابقه پيامكي در شبكه تله‌تكست شبكه دوم سيما راه‌اندازي كرده‌ايم كه نخستين شماره آن از تاريخ سوم مرداد منتشر شده است.
آموزش دانش‌آموزان نيز يكي ديگر از برنامه‌هاي ستاد نانو است كه باشگاه نانو با روش‌هاي مختلف از جمله كارگاه‌هاي آموزشي و كتب درسي و نمايشگاه‌ها، مفاهيم پايه را به دانش‌آموزان آموزش مي‌دهد اين باشگاه طي يك‌سال و نيم گذشته بيش از 200 مورد سمينار آموزشي را در 15 استان كشور حمايت كرده است.
بخش قابل توجهي از نمايشگاه نانو كه هر ساله برگزار ميشود، بخش آموزشي است كه در سال گذشته در طي 3 روز، بيش از 3 هزار دانش‌آموز را با مفاهيم پايه نانو آشنا كرد. امسال هم اين برنامه در سطح وسيع‌تري تكرار خواهد شد و در نمايشگاه آبان، جنبه‌هاي آموزشي پررنگ‌تر خواهد شد.
فارس: چه ميزان نانو وارد دانشگاه‌ها و رشته‌هاي دانشگاهي شده است؟
احمدوند: آموزش رسمي فناوري نانو در عمده كشورهاي دنيا و در ايران در مقطع كارشناسي‌ارشد به بالاست و ليسانس فناوري نانو در كشور ما و خيلي كشورها ارائه نمي‌شود به دليل اين كه كه كسي مي‌تواند در اين رشته تحصيل كند كه اطلاعات پايه در يكي از حوزه‌هاي فني مهندسي، فيزيك، شيمي يا زيست‌شناسي را داشته باشد چون اين فناوري بين‌رشته‌اي است.
كساني ميتوانند در اين رشته فعاليت كنند كه توانايي فعاليت بين‌رشته‌اي را دارند و كار تحقيقاتي نانو به صورت تك رشته‌اي خيلي جوابگو نيست، لذا افرادي در اين حوزه موفق‌ترند كه بتوانند براي انجام اين پروژه‌هاي تحقيقاتي تيم تشكيل دهند. هم اكنون در ايران حدود 10 دانشگاه در مقطع كارشناسي ارشد و 5 دانشگاه در مقطع دكترا دانشجوي فناوري نانو دارند. در اين زمينه موقعيت مناسبي نسبت به ساير كشورها داريم.
خيلي از دانشجويان كه در رشته نانو تحصيل نمي‌كنند نيز پايان‌نامه تحقيقاتي خود را در زمينه نانو انتخاب مي‌كنند و هم اكنون ما بيش از 5 هزار محقق در كشور داريم كه در زمينه فناوري نانو فعاليت مي‌كنند بنابراين توان پژوهشي كشور ما تنها رشته‌هاي ارشد و دكتراي نانو نيست بلكه در ساير رشته‌ها هم محققان زيادي در اين حوزه داريم، كه اطلاعات كامل فعاليت‌هاي آنها در يانك‌هاي اطلاعاتي سايت ستاد نانو به نشاني [External Link Removed for Guests] در اختيار علاقمندان قرار دارد.
فارس: محصولات نانو تا چه حد قابل اطمينان هستند؟
احمدوند: ما بايد از تأثيرات زيستي هر محصول جديدي كه وارد بازار ميشود، مطلع باشيم و بدانيم كه اين محصول چه اثراتي دارد و اگر محصولي عنوان نانو دارد بدان معنا نيست كه به طور مطلق بگوييم اين محصول به طور كامل ايمن است و يا بالعكس بگوييم اين محصول مشكل دارد.
هر محصول خوراكي و بهداشتي كه توليد ميشود چه نانو باشد و چه غير نانو، بايد تأييديه‌هاي لازم را از وزارت بهداشت بگيرد. اگر محصولي تأييد وزارت بهداشت را داشت جاي نگراني نيست. وزارت بهداشت هم بر روي محصولات نانويي حساسيت بيش‌تري دارد و كارگروه نانو در اين وزارتخانه وجود دارد كه بر روي اين محصولات تست‌ها و آزمايشاتي علمي انجام مي‌دهد.
اما برخي از مواد با بدن سر و كار ندارد و به همين دليل اين محصولات نيازي به تأييديه وزارت بهداشت ندارند مانند اسپري‌ايي كه ما بر روي شيشه مي‌زنيم تا آن را ضد آب كنيم و از آن‌جا كه اين محصولات با بافت زنده بدن در تماس نيستند، حساسيت زيادي هم روي آنها نيست. محصولاتي كه مي‌خواهند وارد بازار شوند بايد مجوز خود را از وزارت صنايع دريافت كنند.
اما يك بحث وجود دارد كه يك محصولي را شركتي وارد بازار مي‌كند و اعلام مي‌كند كه در آن از فناوري نانو استفاده شده، اين بدان معنا نيست كه ما بايد حتماً آن را خريداري كنيم و از آن استفاده كنيم؛ بلكه مصرف كننده بايد نيازهاي خود را بشناسد و محصولي را خريداري كند كه هم نياز او را برطرف كند و هم از نظر قيمت صرف داشته باشد.
اما از نظر فني يك مركز تأييد مقياس در كشور در حال تشكيل است كه محصولاتي كه ادعاي نانويي بودن دارند را مورد آزمايش و تأييد قرار دهد.
يكي از بحث‌هاي نانو استانداردسازي است. سازمان بين‌المللي استاندارد يا ايزو، كارگروهي را با عنوان نانو ايجاد كرده است و ايران هم عضو اين كارگروه است و تا الآن دو استاندارد را تأييد كرده است يكي از آنها از طرف ايران ارائه شده بود.
فارس: آيا خود شما از محصولات نانو استفاده مي‌كنيد؟
احمدوند: من مطابق نيازم خريد مي‌كنم. تاكنون فقط از يك محصول نانو استفاده كرده‌ام و دليل آن هم اين بوده كه به محصولات ديگر اين فناوري احتياجي نداشتم براي مثال من شغلم طوري نيست كه لباس ضد آب نياز داشته باشم و فعلاً خودرو ندارم كه از روغن موتور نانو استفاده كنم. البته خيلي تمايل دارم كه براي پنجره‌هاي منزلم از شيشه‌هاي ايراني كنترل كننده انرژي استفاده كنم.
فارس: خوب چرا اين كار را نمي‌كنيد؟
احمدوند: چون فعلاً مستاجرم!
---------------------------------
گفتوگو از منصوره فراهاني
خبرگزاری فارس
