آشنایی با دلایل خارش بدن و راه های درمان آن

[رونین]

آشنایی با پوست

پوست بزرگترين عضو بدن و يكي از بهترين شاخص‌هاي سلامت عمومي است. ۸ درصد تمام مراجعات سرپايي بالغين مربوط به مشكلات پوستي است.

پوست داراي وظايف ذيل مي‌باشد.

۱. حفظ بدن در برابر محيط خارجي ۲. با ايجاد يك سطح نسبتاً غيرقابل نفوذ مانع از دست رفتن آب بدن مي‌شود ۳. مانند عايقي مانع از دست دادن حرارت بدن مي‌شود ۴. توليد ويتامين D مي‌كند ۵. نقش حفاظتي در برابر تهاجم ميكرو ارگانيسم‌ها دارد ۶. درجه حرارت بدن را به وسيله عرق كردن تنظيم مي‌كند.

ساختمان پوست:


پوست از دو لايه تشكيل شده است.

اپيدرم و درم. زيرا اين دو لايه با بافت زير جلدي كه به آن نسج چربي مي‌گويند قرار دارد. اپيدرم يعني خارجي‌ترين لايه، مستقيماً‌در تماس با محيط است و از طبقات ترتيب يافته سلولي به نام كراتينوسيت تشكيل يافته است. عمل اصلي اين سلول‌ها سنتز كراتين است كه يك پروتئين رشته‌اي بوده و عمل حفاظتي دارد.

درم لايه داخلي است و تشكيل دهنده اصلي آن پروتئين ساختماني رشته‌اي يا كلاژن مي‌باشد. درم در روي نسج چربي كه اساساً از سلول‌هاي چربي تشكيل شده قرار گرفته است.

پوست تمامي نواحي بدن از اين دو لايه تشكيل شده، اگر چه اختلافاتي از نظر ضخامت اين لايه‌ها در نواحي مختلف وجود دارد.

مثلاً اپيدرم در كف دست و پا از همه جا ضخيم‌تر بوده و تقريباً حدود ۵/۱ ميليمتر قطر دارد و در پلك‌ها بسيار نازك بوده و كمتر از ۱/۰ ميليمتر قطر دارد. درم در پشت تنه از همه جا ضخيم‌تر بوده و قطر آن ۳۰ تا ۴۰ برابر اپيدرم پوشاننده آن است.

ميزان نسج چربي در ناحيه شكم و باسن در مقايسه با ميزان آن در بيني و جناغ سينه (كه در اين نواحي ميزان آن كم است) زياد مي‌باشد.


در اين قسمت يكي از شايع‌ترين شكايات بيماران پوستي را مورد بررسي قرار مي‌دهيم. لازم به ذكر است مطالب به صورت كلي بيان مي‌شود و در مورد هر بيمار نظر پزشك وي محترم است و تشخيص درمان بر عهده پزشك مي‌باشد.


خارش بدن ( تن ) :


خارش يك شكايت ذهني است و به صورت احساسي ناخوشايند كه باعث تمايل به خاراندن مي‌شود، تعريف مي‌گردد و شايع‌ترين شكايت بيماران پوستي مي‌باشد. خارش از طريق گيرنده‌هايي كه به صورت پايانه‌هاي آزاد عصبي در نزديكي محل اتصال درم به اپيدرم در پوست، مخاط، دستگاه تنفسي فوقاني و حتي قرنيه وجود دارند، دريافت مي‌گردد. فيبرهاي منتقل كننده خارش از فيبرهاي منتقل كننده حس درد، مجزا و با هدايت سريع مي‌باشند. احساس خارش از طريق راه‌هاي عصبي به قشر مغز مخابره مي‌گردد.


محرك‌هاي مولد خارش:
۱. محرك‌هاي فيزيكي: شامل انرژي خورشيدي، گرما، رطوبت (كم يا زياد)، تحريك الكتريكي عصبي يا عضلاني.
۲. محرك‌هاي مكانيكي: مثل لمس، فشار، مكش، مواد بخصوص مثل مو، فايبرگلاس، پشم و حشرات كه اينها باعث خارش فوري مي‌شود و بيشتر از زماني كه تحريك وجود دارد باقي نمي‌ماند. اما در پوست‌‌هاي خشك و در افراد حساس باعث ايجاد احساس خارش پايدارتري مي‌گردد.
۳. محرك‌هاي شيميايي شامل:
الف) مواد محرك (اسيدها، قلياها، دترجنت‌ها حتي آب و هوا): بيماران مبتلا به خارش مثلاً در اثر خشكي پوست، غالباً در اثر تماس پوستشان با هوا، هنگام درآوردن لباس‌ها دچار خارش شديد مي‌شوند.
ب) آلرژن‌هاي تماسي (مثل نيكل)
ج) واسطه‌هاي شيميايي: هيستامين، سروتونين، مرفين و …
به طور كلي بيماري كه با خارش مراجعه مي‌كند علت آن مي‌تواند چند چيز باشد:
۱. بيماري‌هاي پوستي: كه ابتدا بايستي به دنبال آنها بگرديم مثلاً‌ اگزما، گزش حشرات، ليكن پلان و …
۲. بيماري‌هاي منتشره بدن: در اين بيماري‌هاي سيستميك، خارش شايع است و حتي در مواردي بيمار با اين علت مراجعه مي‌كند كه در ادامه به شرح كامل اين قبيل بيماري‌ها مي‌پردازيم.
۳. خارش زمستاني و خارش افراد مسن: خارش زمستاني در فصل زمستان و در هر سني ايجاد مي‌شود و علت آن خشكي بيش از حد پوست به علت گرم كردن بيش از حد محيط و استفاده از شوينده‌هاي قوي (دترجنت‌ها) است.

علامت آن خشكي پوست و شطرنجي شدن حتي حالتي شبيه فلس ماهي شدن پوست، خصوصاً در ساق پا و بازو مي‌باشد. درمان اين حالت تنها با استفاده از صابون گليسيرينه و نرم‌كننده پوست و افزايش رطوبت محيط مي‌باشد و احتياجي به استفاده از آنتي‌هيستامين يا كورتون نيست.

خارش افراد مسن كه تقريباً همانند خارش زمستاني است، در افراد با سن بالا ديده مي‌شود، به طوري كه ۵۰ درصد افراد بالاي ۷۵ سال دچار آن هستند، اما محدوديت فصلي نداشته و در تمام سال ديده مي‌شود.

علت‌هاي خارش در افراد مسن ممكن است يك بيماري زمينه‌اي پوستي كه به آن توجه نشده يا بيماري‌هاي زمينه‌اي كليوي، كبدي، بدخيمي، واكنش‌هاي دارويي يا خارش يائسگي در خانم‌ها باشد.

اما شايع‌ترين علت آن، خشكي بيش از حد پوست مي‌باشد كه علت آن كاهش قابليت نگهداري آب در پوست همراه با كاهش رطوبت و حرارت بالاي محيط زندگي اين افراد است.

البته عللي همانند سوءتغذيه، كمبود روي، كم كاري تيروئيد و مصرف داروها نيز به خشكي پوست افراد مسن كمك مي‌كند. علايم كلينيكي و درمان اين نوع خارش پوست همانند خارش زمستاني است.


دلايل خارش عمومي بدن
۱. نارسايي مزمن كليه: شايع‌ترين علت سيستميك خارش، نارسايي مزمن كليه است. اكثر مبتلايان به اين نارسايي و ۸۰ درصد بيماران دياليزي دچار خارشند. عوامل مختلفي در مورد علت آن بيان شده است. از جمله افزايش هيستامين و درمان انتخابي آن استفاده از اشعه ماوراء بنفش B مي‌باشد.
۲. كلستاز: خارش شكايت شايعي در بيماري‌هاي انسداد صفراوي كبد خصوصاً يرقان‌هاي صفراوي است. علل مختلفي در مورد علت خارش در اين بيماران ذكر شده از جمله رسوب املاح صفراوي خاص با غلظت معين در پوست. درمان‌هاي متعددي پيشنهاد شده اما درمان انتخابي اين نوع خارش، كليسترامين مي‌باشد.
۳. فقر آهن: يكي از علل خارش فقر آهن است. به نظر مي‌رسد گرچه مبتلايان به كمبود آهن از خارش شكايت دارند اما خارش آنها تنها به دليل كمبود آهن نمي‌باشد و عوامل جنبي ديگر نيز در اين مشكل دخيل است ولي به هر صورت اين نوع خارش به درمان با آهن پاسخ مي‌دهد.
۴. پلي سيتمي ورا (تعداد بيش بيشتر از حد طبيعي گلبول‌هاي قرمز):
۵۰ درصد مبتلايان به اين بيماري دچار خارش مزاحمي هستند كه در تماس با آب (با هر درجه حرارتي) ايجاد مي‌شود. در اين بيماران تحريك منتشر و شديد پوستي و خارش، بلافاصله بعداز خارج شدن از آب ايجاد مي‌شود كه ۶۰ – ۳۰ دقيقه طول مي‌كشد.
۵. خارش ناشي از آب: در اين حالت، خيس شدن پوست با آب در هر حرارتي، باعث خارش شديد با يك حالت حمله‌اي مي‌شود. خارش معمولاً بلافاصله پس از خارج شدن از آب صورت گرفته و حدود يك ساعت طول مي‌كشد. پوست هيچ تغييري نشان نمي‌دهد و هيچ اختلال سيستميك همراه وجود ندارد. اين حالت همچنين در اثر تغيير ناگهاني حرارت پوست مثلاً‌ صبح‌ها هنگام پوشيدن لباس نيز اتفاق مي‌افتد. يك سوم بيماران سابقه فاميلي مثبت دارند. به اغلب اين بيماران برچسب رواني زده مي‌شود چون در معاينه هيچ علامت پوستي ندارند.
۶. خارش در بيماري‌هاي غدد:
الف) پركاري تيروئيد: ممكن است سبب خارش محدود در ناحيه مقعدي – تناسلي (به علت عفونت قارچي) و يا خارش منتشر (به علت افزايش جريان خون پوست و كاهش آستانه خارش و تحريك گيرنده‌هاي خارش) شود.
ب) كم‌كاري تيروئيد: مي‌تواند سبب خارش محدود و يا خارش منتشر (به علت خشكي بيش از حد پوست) گردد.
ج) ديابت: سبب خارش محدود در ناحيه تناسلي و ياخارش ناحيه پوست سر مي‌گردد اما باعث خارش منتشر نمي‌گردد.
د) خارش در خانم‌ها بعد از يائسگي: مي‌تواند محدود و يا منتشر باشد. معمولاً خارش منتشر در اين بيماران، حمله‌اي و همراه با حملات گرگرفتگي مي‌باشد. خارش اين بيماران مداوم، اما غيرقابل تحمل نيست و باعث خراشيدن شديد نمي‌شود. اين خارش در شب‌ها كه بدن گرم مي‌شود شديدتر است.
۷. خارش به عنوان تظاهر بدخيمي‌ها: اگرچه وجود خارش بدون هيچ علت مشخص در يك بيمار با سنين متوسط يا بالا، معمولاً جستجوي دقيق براي يافتن يك بدخيمي زمينه‌اي را به ذهن مي‌آورد، اما همراهي علتي بين خارش منتشر و بدخيمي نادر است به استثناي لنفوم هوچكين و پلي سيتمي ورا.
۸. خارش تظاهري از بيماري‌هاي رواني: اين نوع خارش رواني غالباً منجر به خراش‌هاي شديد در اثر حملات خارانيدن خيلي كوتاه و ناشايع در طول روز يا شب مي‌گردد و پوست اينها غالب اوقات بدون علامت است. براي تشخيص اين گروه از علل خارش، در صورت نبودن معيارهاي رضايت‌بخش تشخيصي، بايد ساير علل خارش محدود يا منتشر را رد نمود. اضطراب و يا افسردگي مي‌تواند باعث بروز خارش در اين بيماران شود. اطمينان بخشيدن به بيمار كه خارش وي مريضي نيست، ممكن است در بعضي از مبتلايان به خارش ناشي از اضطراب و يا افسردگي پايان دهد.
۹. خارش به واسطه اختلالات عصبي و سيستم دفاعي: بعضي اوقات بيماري‌هاي عصبي مانند ضايعات مغزي، MS و تومورهاي مغزي مي‌توانند باعث خارش گردند. خارش همچنين به عنوان علامت مراجعه در ايدز توصيف گرديده است.
۱۰. خارش در حاملگي: به طور كلي ۲۰-۲ درصد خانم‌هاي حامله مبتلا به خارش مي‌شوند كه غالباً به علت كلستاز حاملگي است.
۱۱. واكنش‌هاي دارويي: اهميت داروها در ايجاد خارش آن است كه اولاً هر دارويي مي‌تواند باعث ايجاد خارش گردد و ثانياً آن‌كه داروها ممكن است ماه‌ها پس از شروع مصرف باعث ايجاد خارش شوند.


بررسي بيمار مبتلا به خارش منتشر:
در بررسي بيمار مبتلا به خارش و بدون هيچگونه تظاهر پوستي، بايستي به دنبال علل منتشر (سيستميك) گشت كه احتمال وجود آن در بررسي‌هاي مختلف بين ۵۰ – ۳ درصد گزارش شده است. در مورد هر بيماري اينكه چه آزمايشي و در چه زماني انجام شود بستگي به قضاوت پزشك دارد. اصولاً بررسي بيماري كه با خارش عمومي مداوم، مراجعه مي‌كند يكي از مشكلات طب است اما همچنين مي‌تواند يكي از جالب‌ترين آنها هم باشد چون مشخص نمودن يك بيماري منتشر ناشناخته در بيمار بسيار اهميت دارد. خصوصاً آنكه غالباً‌ درمان آن علت مي‌تواند باعث از بين بردن خارش گردد.


بررسي بيمار مبتلا به خارش با منشأ ناشناخته بايد شامل موارد زير باشد:
۱. معاينه كامل پوست ۲. اخذ شرح حال با توجه به مصرف داروها، بيماري‌هاي كنوني يا گذشته، تماس‌هاي محيطي (حيوانات خانگي، غبار، مواد شيميايي، پشم شيشه) مروري بر اعضاي بدن و توجه به شكايات عمومي يا محدود به نواحي خاص بدن ۳. بررسي از نظر بزرگي غدد لنفاوي يا بزرگي ارگان‌هاي داخلي شكمي ۴. انجام آزمايشات شامل فرمول شمارش خوني، تست‌هاي عملكرد كبدي، تست‌هاي عملكرد كليه، آزمايش كامل ادرار
۵. ارزيابي رواني بيمار


درمان:

با انجام كليه معاينات و آزمايش‌هاي ذكر شده باز هم در درصد زيادي از بيماران، علت خارش مشخص نمي‌شود كه اين بيماران بايد پيگيري شوند چون احتمال دارد بعدها بتوانيم بالاخره علت خارش آنها را پيدا كنيم.


يكسري اقدامات عمومي وجود دارد كه در همه انواع خارش مؤثر است. اين روش‌ها شامل:

۱. اقدامات عمومي نظير جلوگيري از خارانيدن، كاهش استرس‌هاي روحي، كاهش مصرف كافئين، قهوه، چاي، شكلات، نوشابه و الكل، نپوشيدن لباس‌هاي پشمي، دوش سرد قبل از خواب، خنك نمودن محل كار و خواب.
۲. درمان‌هاي موضعي شامل:
- استفاده از يخ و كمپرس سرد، استفاده از نرم‌كننده‌ها
۳. درمان‌هاي عمومي شامل:
- آنتي‌هيستامين‌ها، ضد افسردگي‌ها
۴. اقدامات درمان فيزيكي:
اشعه ماوراي بنفش B – تحريك الكتريكي عصب از وراي پوست – طب سوزني

منبع : pezeshk.us