منجمان آماتور و خواب!

[Shahryar]

ساعت 2 بامداد است. آسمان صاف و پُرستاره است و ستاره‌ها در نهایت زیبایی می‌درخشند. اما خواب چنان بر چشمان شما سنگینی می‌کند که به چیزی جز یک تخت و بالش فکر نمی‌کنید. چطور می‌توانید فقط یک ساعت دیگر بیدار بمانید؟
دنیل کیتون و جون رابرتز

ساعت ۲ بامداد است. آسمان صاف و پُرستاره است و ستاره‌ها در نهایت زیبایی در تصویر تلسکوپ شما می‌درخشند. اما خواب چنان بر چشمان شما سنگینی می‌کند که به چیزی جز یک تخت و بالش فکر نمی‌کنید. چطور می‌توانید فقط یک ساعت دیگر بیدار بمانید؟ ساده است. کمی فلفل بجَوید!


[External Link Removed for Guests]

اخترشناسان از هر دسته‌ای، حرفه‌ای و آماتور، با وضعیت دشواری روبه‌رو هستند: ما معمولاً زمانی به ‌کار زیر آسمان شب مشغولیم که بدنمان احتیاج به‌استراحت شبانه دارد. پس سعی می‌کنیم در ساعاتی از شب هوشیار بمانیم و سپس سعی می‌کنیم خواب از دست رفته را در ساعات بعدی، یعنی در روز، جبران کنیم. هیچ دو شب رصدی یا عکاسی نجومی شبیه هم نیستند، هستند؟ چگونه و کجا رصد کردن ما بستگی به‌شرایط آب و هوا و جریاناتی دارد که به‌ما می‌گذرد. گاهی یک یا دو هفته بدون رصد سپری می‌شود و ناگهان پس از آن سه شب متوالی رصدی دارید.

آیا باید به‌خاطر به‌هم زدن چرخه‌ی خوابتان نگران باشید؟ شاید. این که هر از گاهی تمام شب بیدار بمانید صدمه‌ای به‌شما نمی‌زند. البته، زمانی سلامتی‌تان به‌خطر می‌افتد که چرخه عادی شبانه‌روز را در شب‌های متوالی به‌هم بزنید. این هم چرایی ماجرا:

چرخه شبانه‌روز سبب تغییراتی در تولید هورمون‌های مختلف، در غُدَدی همچون هیپوتالاموس، هیپوفیز، غُده صنوبَری، آدرنال، و تیروئید، در بدن می‌شود. برخی هورمون‌ها در تاریکی و برخی در روشنایی تولید می‌شوند. اگر شما این چرخه تولید هورمون را با بیدار ماندن در شب و خوابیدن در روز به‌هم بزنید ممکن است موجب تغییرات خُلق و خو، گیجی، زود‌رَنجی (تحریک‌پذیری)، افسردگی، و مشکلات متابولیسمی (همچون دیابت نوع ۲) بشود. و ممکن است دستگاه دفاعی بدنتان هم آسیب ببیند و نسبت به‌بیماری‌های واگیردار و عفونی آسیب‌پذیرتر بشوید.

اینها را به‌این خاطر نگفتیم که نجوم را کنار بگذارید. اما شما باید به‌متعادل‌سازی ترکیبات شیمیایی بدنتان پس از یک شب رصدی توجه جدّی نشان دهید.

خواب انسان دو جزء سازنده اصلی دارد REM .(سَرواژه عبارت انگلیسی حرکت سریع چشم) که وقتی خواب می‌بینیم رخ می‌دهد -‌‌مغز، چشم‌ها، و ماهیچه‌های بدن فعال‌اند. خواب کُند، چنان که از نامش پیداست، فعالیت مغز شما را کُند می‌کند. خواب کُند به‌دو نوع تتا (خواب سبک یا خواب‌آلودگی) یا دلتا (خواب عمیق) طبقه‌بندی می‌شود.

خواب عمیق چیزی است که بدنتان واقعاً احتیاج دارد. این زمان تجدید قواست؛ زمانی که هورمون‌های مرتبط با فشارهای عصبی کاهش می‌یابند و هورمون رشد ضدّ پیری افزایش می‌یابد. پس وقتی می‌خواهید پس از یک شب رصدی، نخوابیدن را جبران کنید مهم این است که سعی کنید مقدار خواب دلتا را بیشتر کنید. در خواب شبانه حدود ۱۵ درصد از مزایای تجدید قوای خواب دلتا بهره می‌برید اما در خواب روزانه (چُرت زدن) فقط ۵ درصد سود می‌برید. این تفاوت برای کارکنان شیفت‌های شب و منجمان، که مجبورند در طول روز استراحت کنند، بدتر است.

در شرایط عادی، هورمون تولید خواب مغز، ملاتونین، بین ساعت ۱۰ شب و ۳ بامداد تولید می‌شود، به‌همین سبب در این زمان به‌راحتی به‌خواب می‌روید. اما ملاتونین فقط در تاریکی تولید می‌شود. نور مرئی آنزیم‌هایی را برای متوقف ساختن تولید ملاتونین فعال می‌کند. حتی اگر چشمانتان بسته باشد، مقداری نور به‌زیر پلک‌هایتان نفوذ می‌کند، به‌مغزتان می‌رسد و شما را بیدار نگه می‌دارد. گاهی فقط نوری از داخل حمام، چراغ خواب سفید یا آبی، نور صفحه تلویزیون، یا نور یخچالی با در باز کافی است که تولید ملاتونین را متوقف و خواب را بر شما سدّ کند.

بنابراین، روش بسیار خوب برای عمیق خوابیدن فرو‌رفتن در تاریکی مطلق است. اما این دقیقاً همان است که برای رصد هم احتیاج دارید! وقتی زیر آسمان تاریک و پُرستاره‌اید نمی‌خواهید بخوابید بلکه مایلید بیدار بمانید.

مجله نجوم