چرخه خورشید

[Shahryar]

خورشید، تک‌ستاره منظومه شمسی، به نظر گویی آرام و با ثبات می‌رسد که حیات ما نیز مدیون ثبات آن است. اما خورشید چندان هم بی‌تغییر نیست و فعالیت‌های آن در چرخه‌ای 11 ساله کم و زیاد می‌شود. اما این چرخه‌ها وابسته به چیست؟ پاسخ به این پرسش بشر را در شناخت رفتارهای آینده خورشید یاری می‌کند.
گری برنی‌

خورشید، تک‌ستاره منظومه شمسی، گوی عظیمی از گاز و پلاسمای داغ است که بیش از سیصد هزار برابر زمین جرم دارد. ظاهراً تغییر کمی در چهره این گوی آتشین دیده می‌شود و حیات ما مدیون ثبات این ستاره است. اما خورشید چندان هم بی‌تغییر نیست. فعالیت‌های خورشیدی در چرخه‌ای ۱۱ ساله کم و زیاد می‌شود و خورشیدشناسان به چرخه‌های بلندمدت‌تری نیز در خورشید پی‌بُرده‌اند. اما حیات روی زمین به نظم و <آرامش> این چرخه‌ها وابسته است. این چرخه‌ها وابسته به چیست؟ پاسخ به این پرسش بشر را در شناخت رفتارهای آینده خورشید یاری می‌کند.

slayer1:: لطفا بدون كليك كردن روي اين عكس از اين صفحه خارج نشويد .

[External Link Removed for Guests]

چرخه ۱۱ ساله فعالیت خورشید شبیه پدیده ‌فصل‌ها در سیاره ماست. در زمان بیشینه چرخه، انبوهی از لکه‌ها روی سطح خورشید ظاهر می‌شود، عظیم‌ترین انفجارهای منظومه شمسی در خورشید اتفاق می‌افتد، و میلیاردها تُن ذرات را به‌فضا پرتاب می‌کند. اگرچه این رویدادها برای نظاره‌گران آسمان شَفق‌های قطبی باشکوه به‌همراه می‌آورند، اما فعالیت زیاد خورشید نه‌فقط فضاپیماها و سرنشینان آنها را تهدید می‌کند و موجب ایجاد اختلال در ارتباطات رادیویی می‌شود بلکه به‌ترانسفورماتورهایی که کار تنظیم برق را روی زمین برعهده دارند نیز صدمه می‌زند.

تقریباً همزمان با بروز این خُلق و خوی آتشین خورشید، سمت‌گیری میدان مغناطیسی آن ۱۸۰ درجه تغییر می‌کند و جای شمال و جنوب مغناطیسی برعکس می‌شود. این فرایند به‌تدریج و طی ماه‌ها یا حتی چند سال اتفاق می‌افتد و ممکن است در نیمکره‌های شمالی و جنوبی خورشید با سرعت متفاوتی رخ دهد. اما در نهایت هنگامی که فعالیت‌های بسیار شدید خورشید کم‌کم کاهش می‌یابد این وضعیت جدید تثبیت می‌شود. مثلاً در تابستان ۱۳۸۵، پنج سال پس از اوج چرخه خورشیدی پیشین، دو لکه خورشیدی ظاهر شدند که دارای میدان مغناطیسی معکوس نسبت به لکه‌های پیشین بودند و این نخستین نشانه از تثبیت جابه‌جایی قطب‌های مغناطیسی و شروع چرخه خورشیدی جدید بود (نجوم، شماره ۱۶۲، ص ۱۱).

خورشیدشناسانی که خورشید را طی چرخه فعلی زیر نظر گرفته‌اند -‌چرخه ۲۳ که در سال ۱۳۷۹-۱۳۸۰ به اوج و در سال ۱۳۸۶ به‌پایان ‌می‌رسد- ارتباطی بین بیشینه فعالیت خورشید و جابه‌جا شدن متناوب قطب‌های مغناطیسی آن یافته‌اند. به‌گفته آنها جریان‌های سریع و پُرجرم ماده از تاج به‌فضا، که فوران جرمی تاج یاCME نامیده می‌شوند، می‌توانند به از میان رفتن میدان مغناطیسی قدیمی کمک کنند و برای میدان جدید جا باز کنند.

به‌عقیده اخترشناسان­ چرخه ۲۳ در مقایسه با ۳ چرخه پیش از آن غیرعادی است. برای مثال این‌بار، برعکس شدن میدان مغناطیسی خورشید به‌طرز غیرعادی کُند بوده است. به‌طوری که قطب جنوب خورشید ۹ ماه بعد از قطب شمال برعکس شد. تشریح چرخه خورشید مستلزم درک بهتر ساز و کار درونی خورشید است.

مائوسومی‌دیکپاتی،‌فیزیکدان‌خورشیدی‌رصدخانه های‌آلƒ­تیتود(High Altitude Observatory) در بولدر، کُلُرادو فکر می‌کند که دست‌کم به‌بخشی از این ماجرا پی بُرده است. او و همکارانش مدلی را ارائه کرده‌اند که بسیاری از رفتارهای اخیر خورشید را توضیح می‌دهد و معتقدند این مدل می‌تواند فعالیت‌های خورشیدی را تا ۲۰ سال آینده پیش‌بینی کند.

مجله نجوم