نقش مسلمانان در پیشرفت ریاضیات

[achachi98]

مسلمانان،علم ریاضی،خاصه جبر و مقابله را به گونه ای پیشرفت دادند که می توان گفت آنان موجد این علم هستند.اگر چه اصول و مبادی علم ریاضیات قبل از اسلام در دنیا وجود داشت،لکن مسلمانان انقلابی در آن ایجاد کردند. از جمله اینکه قبل از دیگران جبر و مقابله را در هندسه به کار بردند. جبرو مقابله تا جایی مورد توجه آنان بود که مامون عباسی در قرن سوم هجری (قرن نهم میلادی)به ابو محمدبن موسی، یکی از ریاضیدانهای دربار خود امر کرد کتاب ساده ی عام الفهمی در جبر و مقابله تالیف کند.محمد بن موسی(فوت در سال572یا592 هجری قمری)یکی از سه برادر دانشمندی بود که به بن موسی شهرت داشت.در نیمه ی دوم قرن سوم هجری ثابت بن قره(212-228هجری قمری)طبیب،ریاضی دان و منجم حوزه ی علمی بغداد خدمات بسیاری را در زمینه ی ترجمه ی کتاب های علمی از زبان های سریانی و یونانی به زبان عربی انجام داد. وی دارالترجمه ای تاسیس کرد که بسیاری از دانشمندان آشنا به زبان های خارجی در آن کار می کردند.در این دارالترجمه بسیاری از آثار یونانیان نظیر آپولونیوس،اقلیدس،ارشمیدس،تیودوسیوس،بطلمیوس،جالینوس و ایوتوکیوس به وسیله ی او یا تحت سرپرستی وی به عربی ترجمه شد.
ابوحفض یا ابوالفتح الدین عمربن ابراهیم نیشابوری مشهور به خیام نیشابوری از برجسته ترین حکما و ریاضی دانان جهان در سال 293 هجری قمری در نیشابور به دنیا آمد. خیام کمتر می نوشت و شاگرد می پذیرفت،وی برای کسب دانش به خراسان و عراق نیز سفر کرد. به واسطه ی تبحر و دانش عظیمی که در ریاضیات و نجوم داشت،از سوی ملکشاه سلجوقی فراخوانده شد،ملکشاه به او احترام می گذاشت و خیام نزد او قرب و منزت ویژه ای داشت. او بنا به خواست ملکشاه به ساخت رصدخانه ی ملکشاهی و اصلاح تقویم با سایر دانشمندان همکاری داشت. حاصل کارش در این زمینه تقویم جلالی است که هنوز اعتبار و رواج دارد و تقویم او از تقویم گریگوریابی دقیق تر است.
یکی دیگر از دانشمندان اسلامی که تحولی عظیم در علم ریاضی پدید آورد ابو عبدالله موسی خوارزمی(متولد322هجری قمری)است. این ریاضی دان ، منجم ، جغرافی دان و مورخ ایرانی یکی از منجمان دربار مامون خلیفه بود. وی در بیت الحکمه مشغول کار بود.بیت الحکمه موسسه ی علمی معروفی بود که مامون خلیفه ی عباسی(981-218هجری قمری)به تقلید ار دارالعلم قدیم جندی شاپور در بغداد تاسیس شد.ظاهراً فعالیت عمده ی این مرکز ترجمه آثار علمی و فلسفی یونانی به عربی بود. عده ای از مترجمان برجسته م نیز کاتبان و صحافان در آنجا کار می کردند. کتابخانه ای که بدین طریق فرام آمد و عنوان خزانه الحکمه داشت از زمان هارون الرشید و برامکه سابقه داشت.
از موسسات وابسته به بیت الحکمه رصد خانه ای در بغداد و رصدخانه ای در دمشق بود که منجمان و ریاضی دانان اسلامی در آنجا به رصدکواکب و فراهم کردن زیج ها (جداولی که از روی آن به حرکت اجرام سماوی پی می بردند)اشتغال داشتند.
درباره ی اهمیت و ارزش آثار خوارزمی چنین آورده اند:خوارزمی درخشان ترین چهره در میان دانشمندانی بود که در دربار مامون گرد هم آمده بودند.او کتاب ها و آثاری را در علوم جغرافیا و نجوم تدوین کرد که سیصد سل بعد به وسیله ی آتل هارت انگلیسی به لاتین ترجمه و در اختیار علمای اروپا قرار گرفت. ولی دو اثر او در ریاضیات نام او را جاودانی ساخت. یکی حل المسایل علمی،برای زندگی عملی،با عنوان جبر و مقابله بود. مترجمی که در قرون وسطی این اثر را برگرداند نیز همان نام عربی را برای آن برگزید و اولین کلمه ی عنوان کتاب یعنی((الجبر))را برای همیشه در ریاضیات یه جای گذاشت. دومین اثر خوارزمی که نامش را جاودان کرد،همان کتاب آموزشی فن محاسبه بود که در ان طریق استفاده از اعداد هندی را آموخت. نوشتن اعداد،جمع و تفریق،نصف کردن و دوبرابر کردن، ضرب، تقسیم و محاسبات کسری. این کتابچه نیز به اسپانیا آورده و در اوایل قرن دوازدهم میلادی به لاتین برگردانده شد. ترجمه ی آن از عربی به لاتین با این جمله آغاز می شود:

((چنین گفت الگوریتمی«خوارزمی»،بگذار خدا را شکر گوییم،سرور و حامی ما)).