شاه از برپایی این جشنها هدفهای چندی را دنبال می كرد. وی با اجرای این مراسم سعی داشت كه بر وجود نهاد سلطنت در ایران به مدت دو هزار و پانصد سال و تداوم این نهاد تا فرمانروایی خود تأكید كند و به ایرانیان بفهماند كه ایران كشور بزرگی شده است ، و او به عنوان پادشاه این كشور ، خود را " وارث و نگهبان یك تاج و تخت 2500 ساله " (1) می داند.وی همچنان در پی كسب وجهه بین المللی برای حكومت خود و تحكیم مشروعیت سلسله پهلوی بود تا بتواند در سایه آن ، اعتماد دولتمردان بیگانه را برای سرمایه گذاری بیشتر در ایران به دست آورد.خود بزرگ بینی و برتری جویی از دیگر انگیزه های شاه برای برگزاری جشن 2500 ساله می باشد . شاه ، در مقایسه با بسیاری از شخصیتهای مطرح جهان كه از وجهه مردمی برخوردار بودند ، در میان مردم ایران جایگاهی نداشت . وی هیچ امتیاز ویژه ای نداشت تا در برابر آن به خود ببالد . نه از نسب بهره ای داشت و نه از كمال . او برای جبران این سرخوردگی و نیز كسب اعتبار كاذب امیدوار بود كه با پیوند دادن حكومت خود به كورش و 2500 سال پادشاهی و احیای باستان گرایی یا نادیده گرفتن تأثیر انكار ناپذیر اسلام در تاریخ هزار و چهارصد ساله گذشته ایران ، خود را در برابر جهانیان به عنوان پادشاهی توانا و بی همتا قلمداد كند . شاه در ضیافت نخست وزیر سوئد در استكهلم در سال 1339 چنین می گوید : " ما سابقه 25 قرن استقلال و شاهنشاهی داریم ، و این سابقه ممتد به ما نیروی ملی خاصی داده است كه شكست ناپذیر است . " (2)
پیشنهاد جشنهای 2500 ساله بدوا از طرف شجاع الدین شفا ، مشاور فرهنگی دربار در سال 1337 مطرح شد . ولی در دو سال اول مقدمات برپایی این جشن ، وظیفه دبیر كل شورای جشنها را به عهده داشت ، و طرح تشكیل كمیته های خارجی برای شركت ممالك مختلف جهان در این جشنها تحت سرپرستی عالیه رؤسای كشورها و با شركت بزرگترین شخصیتهای سیاسی و فرهنگی آنها را در همان موقع تنظیم كرد و به مورد اجرا در آورد و و اولین كمیته كه بعدا سرمشق سایر كمیته ها قرار گرفت در سال 1960 در پاریس ایجاد شد . (3)
در اوایل دهه 1340 دولت علم ضمن رایزنی با اسرائیل از آنها می خواهد كه برای توسعه جهانگردی در ایران طرحی ارائه نمایند . آنها نیز با ارائه طرحهایی توصیه كردند كه برای شناساندن تسهیلات جهانگردی در ایران ، لازم است در كشورتان رویداد مهمی برپا كنید . خانم سینتیا هلمز همسر سفیر امریكا در خاطرات خود چنین می نویسد :
" در اوایل دهه 1960 اسدالله علم نخست وزیر برای توسعه جهانگردی در ایران از دولت اسرائیل درخواست كرد تا طرحی تنظیم نماید . تدی كولك (Teddy kollek ) ، رئیس اتحادیه توریستی دولت اسرائیل و شهردار بعدی اورشلیم به ریاست میسیون برنامه ریزی برگزیده شد . كولك توصیه كرد كه ضمن تأسیس هتلها ، جاده های جدید و وسائل نقلیه مدرن در تخت جمشید ، ایران باید واقعه مهمی بر پا كند تا خارجیان را به این تسهیلات جهانگردی جدید جلب كند .
بعدها اعتراف كرد كه هرگز تصور نمی كرده اسراف كاری كه در جشنهای بیست و پنجمین قرن بنیانگذاری امپراتوری ایران پیش آمد همان است كه او توصیه كرد . (4)
همان گونه كه جشن تاجگذاری محمدرضا در سال 1346 با الگو گرفتن از تاجگذاری پادشاهان كشورهای پادشاهی مانند انگلستان ، سوئد ، هلند و غیره به انجام رسید . (5) در این جشن نیز از راهنمایی و مشورت بریتانیا بهره گرفته شد . پیتر رمسباتهم سفیر بریتانیا در نامه ای محرمانه به تاریخ 28 اوت 1971 به هرمز قریب چنین می نویسد :
" زمانی كه در 21 ژوئیه با شما ملاقات كردم غیررسمی از من درخواست نمودید تا در صورت امكان نظرات اداره تشریفات خود را در لندن درباره اولویت مهمانان و مدعوین جشنهای یادبود 2500 ساله شاهنشاهی جویا شوم . در پی مذاكرات ما ، آقای عیسی مالك لیستی از مهمانان را به من داد و من نیز آن را به اداره تشریفات فرستادم . هم اكنون اخباری از لندن به دست من رسیده است . البته ایشان از من خواسته اند این نكته را متذكر شوم [كه] هر پیشنهادی از جانب آنها باید كاملا غیررسمی تلقی شود چون مایل نیستند در مسأله ای كه فقط دولت ایران در تصمیم گیری اش ذیصلاح است هیچ گونه مسؤولیتی داشته باشند . بنابراین ایشان سعی نكرده اند كه لیست اولویتی از فهرست كامل مهمانان ارائه دهند . لیكن ، با توجه به تاریخ به سلطنت رسیدن و كسب مقام آنها ، اصول كلی و مشخص را ارائه كرده اند و امیدوارند كه در تهیه یك دستورالعمل كلی برای مشخص نمودن حق تقدم مدعوین شما را یاری نمایند . "
بالاخره محمدرضا به رؤیای خود جامه عمل پوشاند و در تخت جمشید شهرك مدرنی بنا كرد كه همه چیز آن ، از ساختمان گرفته تا مبلمان و سایر وسایل ، غیرایرانی بود . در این جشن بیست پادشاه و امیرعرب ، پنج ملكه ، بیست و یك شاهزاده ، شانزده رئیس جمهور ، سه نخست وزیر ، چهار معاون رئیس جمهور و دو وزیر خارجه از 69 كشور شركت كردند . از جمله مدعوین نیكلای پادگورنی ، صدر هیأت رئیسه شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی ، مارشال تیتو ، از یوگسلاوی ، یحیی خان ، از پاكستان ؛ و . و . گیری ، از هندوستان ؛ ملك حسین پادشاه اردن ؛ و امپراتور هیلاسلاسی ، از اتیوپی بودند . گذشته از مقامات مزبور ، دهها تن از شخصیتهای علمی ، هنری ، فرهنگی و نمایندگان رسانه های خبری ایران و جهان در جشنی كه یك هفته طول كشید حضور یافته بودند . (6)
هنگامی سران كشورهای جهان پا به این سرزمین نهادند تا در بزرگداشت شاهنشاهی سهیم باشند كه در جای جای این سرزمین عده قابل توجهی از فقر و ناداری در آلونكهایی كه در حاشیه تهران ساخته بودند زندگی می كردند .
بهره ای كه این آلونك نشینها از این جشن داشتند خانه بدوشی مضاعف آنان بود زیرا ناچار بودند برای این كه در منظر دید میهمانان قرار نگیرند به محل دیگری نقل مكان كنند . عبدالرضا انصاری قائم مقام رئیس شورای مركزی جشن در نامه ای به نیك پی شهردار تهران در این باره چنین می نویسد :" فتوكپی نامه شماه 3509/001 مورخ 8/6/1350 كمیته تأمینی و انتظامی جشن شاهنشاهی در خصوص آلونك نشینهایی كه در مسیر جاده كن اتوبان كرج – پارك وی سكونت دارند و از نظر وضع ظاهری در منظر دید مهمانان عالیقدر بسیار نامطلوب خواهد بود . جهت استحضار و اقدام لازم به پیوست ایفاد می گردد . "
این جشن نامیمون علاوه بر این كه اعتبارات عمرانی را می بلعد ، قسمتی از بودجه دولت را به خود اختصاص می دهد ، درآمدهای ارزی را حیف و میل می كند ، مستقیما مشكلات فراوانی نیز برای اقشار مختلف جامعه به وجود می آورد . سناتور بوشهری در كمیسیون برنامه و تشریفات از وزارت آبادانی و مسكن می خواهد كه مهندسان و مقاطعه كاران را ملزم نمایند كه مقبره كورش و باغچه بندی اطراف آن را با هزینه خودشان مرمت نمایند .
عمده فعالیتهای تداركاتی این جشن به خارجیان سپرده شد . یكصد هواپیمای باربری ارتش و تعداد زیادی كامیون و تریلر در مدت 9 ماه كلیه اثاثیه اقامتگاه سران را به شیراز منتقل و از شیراز به وسیله كامیونهای ارتشی به تخت جمشید حمل كردند . لباسهای خانواده سلطنتی ، (7) مدالهای یادبود ، (8) لباسها و وسایل گاردهای مراسم و غیره همگی در فرانسه تهیه و به ایران ارسال می شدند.
رستوران ماكسیم عهده دار پذیرایی از میهمانان جشن به وسیله انواع غذاهای فرنگی و مشروبات مختلف با 131 نفر كادر مجرب بود ، (9) و شاید از غذای ایرانی كه در این جشن دیده می شد فقط بتوان از خاویار نام برد .
مؤسسه ژانسن عهده دار برپایی چادرهای سران می شود . قبل از آن كه فكر و پروژه چادرهای سران مطرح باشد همه امكانات و تلاشها مصروف آن بود تا هتل تخت جمشید آماده و بازسازی شود و به عنوان اقامتگاه سران مورد استفاده قرار گیرد ولی در نیمه اول سال 1349 طرح احداث چادرهای مخصوص سران مطرح شد . امیرهوشنگ متقی در گزارشی به علم با تلاش برای جا انداختن پروژه چادرها اعتراف می كند كه بدون احداث چادرهای سران نیز امكان برگزاری مراسم جشن وجود دارد : " نمی خواهم كه بگویم برنامه جشن در هتل تخت جمشید عملی نیست زیرا اگر تنها راه حل همین باشد مطمئن باشید تا پای جان با سایر همكارانم برنامه را به بهترین وجه انجام خواهیم داد.
برای برپایی چادرها با مؤسسه ژانسن فرانسوی قراردادی امضا می شود و این مؤسسه برپایی یك چادر مخصوص پذیرایی از میهمانان شاه با گنجایش 650 نفر به مساحت 2500 متر مربع و 50 چادر اختصاصی محل اقامت سران كشورها ، چادر خانواده سلطنتی ، چادر باشگاه ، چادر آرایشگاه ، چادر شب نشیژنی شرقی و غیره را به عهده گرفت و در حدود هفت میلیون دلار بابت مخارج نصب چادرها از ایران دریافت داشت . (10)
همسر سفیر آمریكا ، خانم هلمز ، این جشن و چادرهای سران را چنین توصیف می كند :
" در محوطه ای به مساحت یكصد و شصت آكر [هر آكر یا جریب فرنگی = بیش از 4000 متر مربع ] حدود هفتاد چادر برپا شده بود كه توسط ژانسن پاریس به گونه ای مجلل با كریستال ، چینی و پارچه های كتان فرانسوی تزئین شده بود ، و در آن چلچراغهای پر تلألؤ با ابریشم و مخمل قرمز آویزان شده بود . پانصد نفر میهمان از شصت و نه كشور ، شامل نه پادشاه ، پنج ملكه ، شانزده رئیس جمهوری ، و سه نخست وزیر در جشنهای سه روزه دربار حضور داشتند ... لانون برای خانواده ، سلطنتی یونیفورم جدیدی طراحی كرده بود كه با نخی از طلا به طول تقریبی یك مایل دوخته شده بود . آشپزهای ماكسیم شام با شكوهی تهیه كرده بودند كه شامل پاته دم خرچنگ ، طاووس بریان شده و شكم پر ، * شامپاین و شراب كهنه و گران قیمت فرانسوی بود . فقط خاویاری كه برای پر كردن تخم بلدرچین مورد استفاده قرار گرفته بود ایرانی بود . " (11)
پس از خاتمه جشن ، تأسیسات چادرهای سران به سازمان جلب سیاحان واگذار گردید تا مورد بهره برداری توریستی قرار بگیرد ولی مبالغ به دست آمده از این طریق جوابگوی هزینه های هنگفت تعمیرات و نگهداری تأسیسات چادرها نبود و در نهایت بار هزینه های نگهداری آن را می باید دولت متقبل می شد . (12)
پی نوشت :
1. برنامه كامل جشنهای دو هزار و پانصدمین سال كورش كبیر و بنیاد شاهنشاهی ایران ، نشریه دبیرخانه شورای مركزی جشنهای شاهنشاهی ایران ، اردیبهشت ماه 1340 ، ص 6 ، مصاحبه شده با نمایندگان رادیو تلویزیون فرانسه . تهران 23 بهمن 1337.
2. برنامه كامل جشنهای دو هزار و پانصدمین سال كورش كبیر و بنیاد شاهنشاهی ایران ، نشریه دبیرخانه شورای مركزی جشنهای شاهنشاهی ایران اردیبهشت ماه 1340 ص 9.
3. نامه شجاع الدین شفا به وزیر دربار.
4. سینتیا هلمز . خاطرات همسر سفیر . ترجمه اسماعیل زند . تهران ، نشر البرز ، 1370 ، ص 79.
5. مركز اسناد مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران .
6. غلامرضا نجاتی ، تاریخ سیاسی بیست و پنج ساله ایران – از كودتا تا انقلاب – تهران ، مؤسسه خدمات رسا ، 1371 ، ص 348 و 349 .
7. اسدالله علم دستور می دهد بهای لباسهایی را كه شمس پهلوی به مناسبت جشن 2500 ساله به فروشگاه لانون در پاریس سفارش داده بود از محل موجودی جشن پرداخت نمایند . و همچنین بانك مركزی موظف می شود یك نیم تاجح برلیان و یك جفت گوشواره مروارید و برلیان و یك گردبند از بودجه جشن برای منیژه جهانبانی همسر غلامرضا پهلوی و پری سیمازند همسر عبدالرضا پهلوی بسازد . ( اسناد شماره 39 ، 40 ، 41 و 42 از مجموعه اسناد ارائه شده در همین مقاله ) .
8. ساخت 20 هزار مدال یادبود به مؤسسه آرتوس براتران فرانسوی سفارش داده شد . ( سند شماره 45 از مجموعه اسناد ارائه شده در همین مقاله ) .
9. مركز اسناد مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران .
10. سند شماره 36 از مجموعه اسناد ارائه شده در همین مقاله .
11. مركز اسناد مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
12. شكست شاهانه ( روانشناسی شخصیت شاه ) . همان ، ص 125 و 126 به نقل از :
Cynthia Helrus , An Ambassador's Wife in Iran (Newyork: Dodd , Mead , 1981) P.69.
* شكم طاووس با Foisaras پر كرده كه تركیبی از دل و جگر غاز و انواع سسهای گران قیمت است.
(این رو توی یکی از سایت ها دیدم خیلی ازش خوشم اومد!)
