مسئله‌اي به نام DRM

[shadow.of.death]

مقررات و قوانين وضع شده براي جلوگيري از تكثير غير قانوني بازي­ها و حفظحقوق و منافع توليدكنندگان و توزيع‌كنندگان كه به قوانين DRM معروف است،به مديريت و نظارت بر حقوق كپي­رايت در بازي­هاي رايانه­اي مي‌پردازد. اينقوانين، تعريف مشخص و ثابتي ندارند و جزئيات آن در بين شركت­هاي مختلف،متفاوت مي­باشد.
قرن بيست و يكم را مي­توان عصر رواج تجارت الكترونيك دانست؛ و ناگفتهپيداست كه بخش اعظم اين بازار ميلياردي و سرشار را، محصولات نرم­افزاري بهخود اختصاص مي­دهند. در اين هنگامه رواج نرم­افزارهاي رايانه­اي و بالاخصبازي­هاي الكترونيكي مبحث حفاظت از حقوق و منافع سازندگان نيز اهميتبيشتري يافته است. از همين رو، لزوم رعايت حق تكثير (كپي­رايت)،توليدكنندگان و ناشران را وادار به توليد و تدوين مجموعه قوانين منسجميبراي حفظ اين حقوق كرده است. مقررات و قوانين وضع شده براي جلوگيري ازتكثير غير قانوني بازي­ها و حفظ حقوق و منافع توليدكنندگان وتوزيع‌كنندگان كه به قوانين DRM معروف است، به مديريت و نظارت بر حقوقكپي­رايت در بازي­هاي رايانه­اي مي‌پردازد. اين قوانين، تعريف مشخص وثابتي ندارند و جزئيات آن در بين شركت­هاي مختلف، متفاوت مي­باشد.
طبيعي است كه كاربران و خريداران بازي­ها با هر گونه محدوديتي كه حقوقكپي­رايت شركت­ها بر روي بازي­ها و برنامه‌هاي نرم­افزاريشان براي آنهاتعيين مي‌كنند، مخالفت كنند. اما توليدكنندگان، با وضع اين قوانين و نظارتبر اجراي آنها، قصد دارند جلوي تكثير غير قانوني محصولات خود را بگيرند ودرآمد و سود واقعي خود را حفظ كنند. چرا كه در غير اين صورت دچار ضررهايمالي شديدي خواهند شد. البته وضع و اجراي قوانين DRM، از هر جهت سود وضررهايي در پي دارد. بايد در نظر داشت كه تا چه حد لازم است قوانين DRMبراي كاربران، محدودكننده و پيچيده باشد؛ و آيا اصلاً طرح و اجراي چنينمحدوديت‌هايي و جلوگيري از تكثير غير قانوني بازي­ها (و نرم‌افزارها) مفيدفايده خواهد بود؟

ديابلو 2، از اولين عناوين استفاده كننده از سيستم امنيتي SecuRom
براي بررسي بهتر، قوانين و محدوديت‌هاي DRM را در دو بخش مورد مطالعه قرارمي­دهيم. در بخش اول، به مطالعه ماهيت و معناي DRM مي‌پردازيم: هدف ازاجراي آن براي محصولات يك شركت چيست و تا چه حد اهميت دارد كه چنين باشد،و در بعضي موارد چه مخالفت‌هايي را به دنبال داشت و چرا؟ در بخش دوم،نظرات چند توليدكننده و توزيع‌كننده بازي­هاي رايانه­اي و گروهي ازكاربران بازي­هاي رايانه­اي را درباره قوانين DRM و تأثير آن در جلوگيرياز تكثير غير قانوني بازي­ها، مورد مطالعه قرار مي‌دهيم و نهايتاً تأثيرDRM را روي بازار فروش بازي­ها، بررس مي‌كنيم.

Digital Rights Management
DRM مبحث گسترده‌اي در حوزه بازي­هاي رايانه­اي و بطور جامع‌تر، در حيطهصنعت ديجيتال محسوب مي­شود. اين قانون، محدوديت‌هايي را براي كاربرانتعيين كرده و عدم اجراي صحيح آن، مجازات­هايي در پي دارد. در صورتي كهاكثر كاربران، موافق وضع قوانينِ DRM در نرم‌افزارها و بازي­هاي رايانه­اينيستند و تصور مي‌كنند چنين قوانيني عادلانه نيست. زيرا آنها بر اينباورند كه به صورت قانوني نرم­افزار مورد نظر را خريداري كرده‌اند؛ پسبايد بتوانند هر طور كه مايل هستند از آنها استفاده كنند. پيش از پاسخگوييبه اين سؤال­ها بايد بدانيم DRM چيست و قوانين و جزئيات آن چگونه اجرامي­شود؟ DRM يك سري از قوانين و محدوديت­ها‌ در استفاده از فناوريرايانه­اي و نرم‌افزار‌هاست كه توسط قانونگذاران حق كپي‌رايت (حق كپي وتكثير قانوني محصولات) وضع شده است و بر نصب، استفاده و تكثير قانونينرم‌افزار‌ها و اطلاعات آنها، نظارت دارد.
تنظيم قوانين كپي­رايت در نرم‌افزار‌هاي رايانه­اي (DRM) براي به حداقلرساندن ميزان تكثير غير قانوني نرم‌افزارها، بازي­هاي رايانه­اي و كاهشضررهاي مالي‌ است كه براي شركت‌هاي توليدكننده و توزيع‌كننده همراه دارد.به عبارت ديگر DRM روش قانوني جلوگيري از تكثير يا تغيير غير قانوني وخودسرانه همه آن نرم‌افزارهايي‌ است كه توليدكنندگان آنها مي‌خواهند ازمحصولاتشان محافظت شود. اين نرم‌افزارها و برنامه‌ها كه شامل بازي­هايرايانه­اي، DVDها، CD‌هاي موسيقي، فايل­هاي ديجيتال و غيره مي­شوند، تحتلواي قانون DRM قرار مي‌گيرند. همچنين DRM راهي ا‌ست براي حفظ منافع ماليشركت‌هاي توليدكننده و توزيع­كننده كه بدون وضع و اجراي اين قوانين ومحدوديت‌ها، از حقوق اصلي و سود واقعي خود محروم مي­مانند و دچار ضررهايسنگيني مي‌شوند.
بر همين اساس، قوانين DRM وضع شدند و چنين شد كه وقتي كاربري يك برنامه،DVD، CD، يا بازي رايانه­اي را مي‌خرد، در واقع حق استفاده از محتويات آنرا دارد، ولي صاحب آن محصول نيست و نمي‌تواند به ميل خود و به هر شكلي ازآن استفاده كند و سود ببرد. قوانين DRM در مورد بازي­هاي رايانه­اي به طرقمختلف اجرا مي‌شود. يكي از اولين نمونه­هاي قوانين DRM، روي بازي­هايماجرايي (adventure) مانند «جستجوي پليس» (police Quest) اجرا شد. بدينترتيب كه در هنگام نصب بازي، كاربر بايد به يك سري سؤال و كد پاسخ مي­دادتا اطمينان حاصل شود كه نسخه اصلي و خريداري شده از محلي معتبر در اختياراوست.

Splinter Cell: Chaos Theory، نخستين بازي اي كه از سيستم بحث برانگيز StarForce استفاده كرد
امروزه مديران و مسئولان اين حوزه، قوانين و معيارهاي جديدي دربارهممنوعيت استفاده غير قانوني كالاهاي ديجيتال وضع كرده‌اند تا فقط قابليتخواندن و اجراي برنامه اصلي و نه كپي غير قانوني آن، توسط دستگاه و كاربر،ميسر باشد. به عنوان مثال در استراليا، تكثير غير قانوني كليپ‌ها به هرنحو، از لحاظ قانوني جُرم محسوب مي­شود. با به­روز كردن مداوم ِبرنامه‌هاي حفاظتي نرم‌افزارها، توليدكنندگان و توزيع‌كنندگان بزرگي همچونمايكروسافت، نينتندو و سوني مي‌توانند اطمينان داشته باشند كه قوانين وبرنامه‌هاي حفاظتي، در مورد محصولاتشان اجرا مي­شود؛ حتي اگر كاربران بهاينترنت دسترسي داشته باشند.
گرچه كنترل تكثير غير قانوني بازي­ها، براي توزيع‌كنندگان اين نرم‌افزارهامشكل است، بايد روي تكثير غير قانوني آنها در سيستم‌هايي كه نصب مي‌شوند،نظارت دقيقي اعمال شود. در حقيقت محتوا و برنامه‌هاي اين نرم‌افزارها وديسك‌ها براي توليدكنندگان و كاربران ارزشمند است و قوانين DRM براي حفظحق تكثير قانوني آنها تحت نظارت شركت­هاي توليد و توزيع‌كننده مي‌باشد.اجراي قوانين DRM براي بازي­هاي رايانه­اي به چند شيوه مختلف انجاممي­شود. روش اول، فعال­سازي آنلاين است. در اين شيوه بلافاصله پس از نصببازي براي نخستين بار، از گيمر خواسته مي­شود كه به صورت برخط و با اتصالبه اينترنت بازي را فعال كند.
در بعضي موارد نيز نياز هست كه كاربر بطور متوالي در بازه‌هاي زماني مختلفبه اينترنت وصل شود تا بتواند از بازي استفاده كند. بدين ترتيب، به صورتآنلاين، مي‌توان اطمينان حاصل كرد كه وي از راه صحيح و قانوني، و نه خارجاز حيطه مقررات كپي­رايت، به برنامه دسترسي پيدا كرده و از آن استفادهمي‌كند. همچنين براي استفاده از بعضي نرم‌افزارها و بازي­ها، لازم است كهكاربر بطور دائم به اينترنت متصل باشد. روش دوم، ايجاد محدوديت‌هايي براينصب برنامه بر روي سيستم‌هاست. در اين مورد، DRM تعداد سيستم‌هايي را كهبازي مي‌تواند روي آنها نصب و اجرا شود، محدود مي‌كند. به عنوان
مثال يك شركت، بازي خود را چنان طراحي مي‌كند كه تنها 3 بار قابل نصب واجرا روي سيستم‌ها باشد. اين روش، اولاً با كاهش كپي‌هاي غير قانوني وثانياً با كاهش فروش نرم‌افزارهاي تكثير شده در بازار اجناس دست دوم و غيرقانوني، به سود توليدكنندگان عمل مي‌كند. روش ديگري كه DRM در پيش گرفتهاست، طراحي شماره‌هاي سريال (Serial number) است. رمزهايي به صورت تركيبحروف و اعداد براي هر بازي طراحي مي‌شوند، كه در ابتداي نصب از كاربرخواسته مي­شود. بدون وارد كردن رمز صحيح، سيستم قادر به نصب و اجرايبرنامه و بازي نخواهد بود.
بدين ترتيب كاربران تنها بايد از ديسك‌هاي خريداري شده به صورت قانوني ازمراكز معتبر استفاده كنند و كپي‌هاي غير قانوني بلااستفاده مي­مانند. دريكي ديگر از روش­ها كه با به بازار آمدن نرم­افزارهاي درايو مجازي تقريباًمنسوخ شده است، لزوم قرار دادن ديسك در درايو نوري، در تمام مدت استفادهاز برنامه مي­باشد. اشكال بزرگ اين روش اين بود كه به سبب سرعت نسبتاًپايين خوانده شدن اطلاعات از روي لوح فشرده، بعضاً اجراي بازي با مشكلمواجه و كند مي­شد. روش ديگري هم به نام DRM خاموش (Quiet DRM) وجود داردكه در آن از كاربران خواسته مي­شود به صورت آنلاين اكانتي براي خود ايجادكنند تا بتوانند از تمام قابليت­هاي بازي بهره ببرند. (سيستم­هاي توزيعآنلاين همچون Steam از جمله نمونه­هاي بارز اين متد هستند.) در عين حال دربهره­گيري از DRM براي اجراي بازي­ها بر روي سيستم‌هاي رايانه­اي مشكلاتينيز وجود دارد. بيشترين اختلال در بخش سخت‌افزاري دستگاه­ها، به ويژه درسيستم‌هاي قديمي رخ مي­دهد.
در اين زمان سيستم، با برنامه و سخت‌افزار قديمي خود، قادر به خواندن وشناختن نرم‌افزار با قوانين و محدوديت‌هاي DRM آن نمي‌باشد و بازي را اجرانمي‌كند. و يا در حالت ديگر آن، نصب نرم‌افزار با قوانين DRM موجود در آنبر روي دستگاه، سرعت سيستم را به شدت پايين مي­آورد و بازي به درستي اجرانمي‌شود. در بعضي موارد نيز حتي اگر بازي و جزئيات آن در ديسك سختكامپيوتر حذف و پاك شوند، DRM باز هم به طور كامل از سيستم پاك نمي‌شود.اولين بار اين مشكل سخت‌افزاري را سيستم حفاظتي StarForce (محصول شركتProtection Technology ) بر روي سيستم‌هايي كه نصب مي‌شد، ايجاد كرد. (اينسيستم امنيتي نخستين بار در بازي Tom Clancy's Splinter Cell: ChaosTheoryمورد بهره­برداري قرار گرفت) بدين ترتيب كه مثلاً بعد از پاك كردنبازي و uninstall شدن آن، برنامه بطور كامل از سخت‌افزار سيستم پاك نمي­شدو مشكلات و اختلالات بسياري در ديسك درايو دستگاه به وجود مي­آمد و حتيامنيت سيستم عامل، مورد تهديد قرار مي­گرفت. بدين ترتيب، اين شركت وبرنامه آن، عكس­العمل‌هاي منفي بسياري را بر ضد خود برانگيخت و كاربرانبسياري از ناكارآمدي برنامه و سهل‌انگاري مسئولان در پاسخگويي، شكايتكردند.
به خصوص در مورد اينكه بعد از استفاده از بازي، برنامه‌هاي حفاظتي خودرايانه­هايشان، دچار اختلال شده است. حتي كار به جايي كشيد كه يوبي­سافتبه سبب شكايت بازي­كننده­هايي كه ادعا مي­كردند امنيت سيستمشان به خاطرنصب بازي Brothers in Arms: Earned in Blood با سيستم امنيتي StarForce بهخطر افتاده است، مجبور به پرداخت 5 ميليون دلار خسارت شد. نتيجه اين كهبعد از مدتي، شركت‌هاي معظم توليد و توزيع بازي مانند CDV و Ubisoft، نامStarForce را از فهرست شركت‌هاي طراح DRM براي بازي­هاي خود حذف كردند. درحال حاضر متداول­ترين سيستم DRM كه توسط بسياري از شركت‌ها براي برنامه‌هاو بازي­ها استفاده مي­شود، SecuROM نام دارد. برنامه‌اي ويژه بازي­هاي تحتويندوز، ساخته Sony DADC با هدف حفظ تعداد كپي‌هايي كه انجام مي‌شود.

آيا DRM براي مقابله با بازي كننده ها طراحي شده است؟
طراحي برنامه امنيتي SecuROM به صورتي انجام شده است كه جلوي هر گونهكپي­برداري غيرقانوني از بازي، توسط دستگاه­هاي كپي را مي‌گيرد. ولي اينبرنامه نيز اشكالاتي داشت. از جمله اينكه بعد از پاك كردن (uninstall)كامل بازي از سيستم، برنامه كاملاً از هارد دستگاه پاك نمي­شد و در سرعتكار دستگاه، اختلالاتي ايجاد مي‌كرد. اولين نسخه SecuROM در سال 1997روانه بازار شد كه در ابتدا فقط براي جلوگيري از كپي كردن بازي­هاي منتشرشده روي لوح فشرده طراحي شده بود. يكي از اولين بازي­هاي معروفي كه ازSecuROM بهره بردند، بازي ديابلو 2 ساخت اكتيويژن بود. ولي به تدريج و باتغيير بازار و روش­هاي جديد كاربران در تكثير غير قانوني بازي­ها،توزيع‌كنندگان به راه­هاي جديدتري براي سيستم DRM خود مي‌انديشيدند.
به همين منظور برنامه SecuROM را به­روز كردند تا بازي­ها در مقابلراه­هاي جديد هك و تكثير غير قانوني ايمن باشند. توليدكنندگان و طراحان،گزينه‌هاي جديد و متنوعي را به گزينه‌هاي قبليِ برنامه DRMِ خود اضافهكردند تا توزيع‌كنندگان بازي­هاي مختلف به فراخورِ نياز و بازي مورد نظرخود، DRM مناسب را انتخاب و اجرا كنند تا امنيت بيشتري را براي بازي­هايخود فراهم كنند. به عنوان مثال بعضي بازي­ها طوري طراحي مي­شدند كه همامكان حفاظت آنلاين براي تكثير نشدنِ غيرقانوني را داشتند و هممحدوديت‌هاي نصب بازي روي سيستم، براي آنها اعمال مي‌شد؛ در حالي كه سايربرنامه‌ها و بازي­ها تنها امكان اجراي يكي از اين دو گزينه را داشتند.البته اين بار هم تمام اين تمهيدات، مانع از كپي غير قانوني و آزادانهبازي نمي‌شد و تنها بر اين نكته نظارت داشت كه برنامه و بازي‌اي كه در دستكاربر قرار گرفته و در سيستم استفاده مي­شود، از طريق قانوني و از محلمعتبر خريداري شده است.
در حال حاضر، نسخه 7 از برنامه SecuROM در بازار وجود دارد كه هر سه ياچهار هفته هم به­روز مي‌شود تا امنيت و كارايي لازم را در مورد بازي داشتهباشد. با گذشت زمان و استفاده كاربران از بازي­هايي كه با برنامه SecuROMمحافظت مي‌شدند، مشخص شد كه اين سامانه نرم­افزاري امنيتي هيچ نارضايتي وشكايتي در پي ندارد و كاربران به راحتي از نرم‌افزار استفاده مي‌كردند؛مسئله­اي كه براي سازندگان و ناشران بسيار حائز اهميت بود. اين برنامه، بااجراي خوب قوانينِ DRM و حفظ رضايت كاربران، به عنوان يك گزينه بسيارمناسب شناخته شد كه هم منافع ِ توليدكنندگان و هم رضايت كاربران را تأمينمي‌كند. SecuROM در حفظ و اجراي قوانينِ DRM روي نرم‌افزارها، بسيار خوبعمل مي‌كند.
مشخصات و دستورالعمل‌ها مداوماً به­روز مي‌شوند و در نصب و اجراي بازي نيزبراي كاربران و سيستم‌ها، مشكل­ساز نيستند. برنامه SecuROM، تعداد دفعاتيرا كه بازي مي‌تواند روي سيستم نصب شود محدود نمي‌كند. كاربراني كهنرم‌افزار را از محل معتبر تهيه كرده باشند، به دفعات مي‌توانند آن را رويسيستم‌هاي مختلف نصب كنند. اين برنامه فقط در مورد تعداد كاربراني كه بطورهم­زمان از يك نرم‌افزار نصب شده بر روي چند سيستم استفاده مي‌كنند،حساسيت دارد. در ابتدا SecuROM، چنين طراحي شده بود كه كاربر براي هر باربازي و استفاده از نرم‌افزار، ميبايست ديسك اصلي (اورجينال) را داخل درايومي­گذاشت. ولي در نسخه‌هاي بعد، براي راحتي بيشتر كاربران، طراحي برنامهاندكي تغيير كرد؛ به اين صورت كه كاربران تنها يك بار نرم‌افزار را رويسيستم نصب مي‌كردند و مي‌توانستند دفعات بعد، بدون گذاشتن ديسك داخلدرايو، از برنامه استفاده كنند. البته اين يك حالتِ موقتي‌ است و بعد ازمدتي بايد دوباره ديسك اصلي روي سيستم نصب شود تا دوباره فعال گردد وكاربر بتواند از برنامه يا بازي استفاده كند.
استفان پوزاجسكي، رئيس بخش «مديريت محصولات جهاني» در DRM و رئيس واحد«خدمات محتواي ديجيتال» در SONY DADC (شركت اصلي حامي SecuROM) واقع دراتريش است. وي درباره اين سيستم امنيتي نظرات جامعي دارد: «بطور كلي اگربرنامه‌هايي كه براي اجراي DRM طراحي مي‌شوند، از لحاظ كاربردي راحت باشندو براي كاربران مشكلات سخت‌افزاري و نرم­افزاري ايجاد نكنند، خريدارانبيشتري ترغيب مي‌شوند كه ديسك‌هاي اصلي و نه كپي‌هاي غير قانوني را ازمحل‌هاي معتبر تهيه كنند. در عين حال بايد اين واقعيت را نيز در نظر داشتكه DRM و قوانين آن تنها راه­هايي براي محدود كردن و كاهش تكثيرهاي غيرقانوني نرم‌افزارها هستند، ولي با وجود هكرهاي ماهري كه هميشه در رقابت بايكديگر هستند، نمي‌توان كاملاً جلوي تكثيرهاي غير قانوني را گرفت. امابدون شك DRM به حفظ منافع توليدكنندگان و توليد بازي­هاي جديد در آيندهكمك بزرگي مي‌كند.
با برنامه‌نويسي صحيح و كاربردي براي اجراي DRM، كاربران ترغيب مي‌شوند كهنرم‌افزارهاي اصلي را تهيه كنند، نه كپي‌هاي غيرقانوني را. برنامه‌نويسانبازي­هاي رايانه­اي و DRM هميشه به موازات هم در اين عرصه حركت مي‌كنند.بقا و تداوم توليد و توزيع بازي­هاي رايانه­اي، بدون شك وابسته به ميزانرضايت مشتريان و كاربران اين بازي­هاست. اگر قوانين DRM به درستي طراحي واجرا شوند، رضايت كاربران در استفاده از نرم‌افزار بيشتر خواهد شد. اينقوانين و اجراي آنها روي سيستم‌ها به هيچ وجه نبايد هيچ گونه تأثير منفيروي كار سيستم‌ها و كيفيت خودِ بازي بگذارد. اين حق مسلّمِ كاربران است.هدف توليدكنندگان، افزايش كيفيت نرم‌افزارها و كاربرد راحت‌تر آنها وارائه خدمات ديگري مانند محدوديت مدت اعتبار بازي نصب شده روي سيستم، وامكان دانلود آنلاين از اينترنت مي­باشد.
كاربران بايد علت طراحي و اجراي قوانين DRM را در برنامه‌هاي مختلفي مانندSecuROM بدانند و زماني كه از ارجحيت نسخه اصلي نسبت به كپي‌هاي غيرقانوني اطمينان حاصل كردند، بدون شك نسبت به خريد نرم‌افزار اصل(اوريجينال) اقدام مي‌كنند. به عنوان مثال فروشندگان در محل‌ها مي‌توانندبراي تشويق كاربران گزينه‌اي به نام «امتحان كن، سپس بخر» را پيشنهادكنند. اكثر كاربران نمي‌دانند كه اين گزينه براي تبليغ DRM است و هدف آن،اجراي بهتر و بيشتر DRM و كمك به بازار بازي­ها و سرمايه‌داران اين صنعتمي­باشد و بدون شك رفاه و راحتي كاربران نيز در آن لحاظ خواهد شد.» درشماره آتي ادامه بحث مربوط به سامانه مديريت حقوق ديجيتال (DRM) و معضلاتو مشكلات مربوط به آن را پي خواهيم گرفت.