مروری بر زندگانی، اندیشه ها و زمینه های ناپدید شدن امام موسی

[abbas.m.k]

موسی صدر فعال ترین پیشوای ارشد دینی ایرانی تبار شیعیان لبنان در جهان سیاست لبنان و خاورمیانه معاصر و نیز مبتكر و پیش آهنگ واقعی نهضت صلح معاصر در لبنان و حتی خاورمیانه است. او در روز 31 اوت 1978 میلادی در هنگام سفر به لیبی بصورت مرموز و اسرار آمیزی ناپدید شد و تاكنون به سختی می توان پیش بینی كرد كه آیا او زنده است یا خیر؟ ناپدید شدن وی دعوایی 27 ساله را میان چندین كشور خاورمیانه موجب گردیده و به تازگی نیز به یك كانون اصلی در روابط دیپلماتیك میان سه كشور لبنان، لیبی و ایران تبدیل شده است. ما در این مقاله زندگانی، اندیشه ها و جدال دیپلماتیك پس از ناپدید شدن ایشان و زمینه های بین المللی و سیاسی این حادثه را مورد بحث و بررسی قرار می دهیم.
در عرصه سیاسی و بین المللی و روابط بین الملل در خاورمیانه معاصر، یك پیشوای دینی نقش آفرین و وزین متعلق به مسلمانان شیعه وجود دارد كه رشته های اصلی فكر و اندیشه در محافل سیاسی و دینی و توده های مردم سه كشور لبنان، لیبی و ایران را به خود مشغول ساخته است.
این شخص امام موسی صدر بنیانگذار مشهور « جنبش امل » و رهبر سابق مسلمانان شیعه لبنان است كه در روز 31 اوت 1978 میلادی در سفری رسمی به لیبی در آن سرزمین ناپدید شد و اكنون حدود 27 سال از آن زمان می گذرد و تاكنون حیات و ممات وی قطعی و معلوم نیست.


در طول این 27 سال پر فراز و فرود، یك سری حوادث مهم سیاسی مانند وقوع انقلاب اسلامی ایران، اشغال افغانستان توسط شوروی سابق، جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، جنگ خلیج، نزاع دامنه دار میان مردم فلسطین و اسرائیل، ظهور و سقوط حكومت طالبان در افغانستان، تهاجم آمریكا به عراق و حوادث دیگر رخ داده است و خاورمیانه به كانون مهم امور سیاسی جهان در دوران پس از جنگ سرد تبدیل شده است؛ و در این میان، پرونده ناپدید شدن امام موسی صدر برای چندمین بار به یكی از مسائل كلیدی در میان رویدادهای اصلی خاورمیانه مبدل گردیده است. دولت های لبنان، ایران و لیبی و اقشار مختلف مسلمانان شیعه كشورهای خاورمیانه موضوع ناپدید شدن و كشف سرنوشت وی را پیگیری و دنبال می كنند، این مسئله همچنین به یك جدال بین المللی درازمدت دامن زده است و سازمان ملل متحد، اتحادیه عرب، سازمان كنفرانس اسلامی و حتی دربار پاپ واتیكان در رم را درگیر نموده است.
دولت لبنان در تاریخ 2/8/2004 میلادی بر اساس دلایل و مدارك بسیاری كه در طول چندین سال تحقیق و تفحص دستگاه قضایی بدست آورده و پیرو شكایت صدرالدین صدر فرزند ارشد امام صدر و همسران دو نفر از دستیاران ناپدید شده وی، تصمیم گرفت كه پرونده ناپدید شدن امام صدر را از مرحله مذاكرات و تماس های دیپلماتیك به مرحله پیگیری قضایی و حقوقی منتقل سازد، و قاضی عدنان عضوم دادستان كل لبنان حكم احضار قذافی رهبر لیبی و 17 تن دیگر از مقامات ارشد لیبی بری حضور در دادگاهی واقع در بیروت پایتخت لبنان را رسماً امضاء كرد، و از قذافی و سایرین درخواست نمود تا در تاریخ 16 مارس 2005 میلادی برای تحقیق و بازجویی از سوی دادستانی كل لبنان در دادگاه حضور یابند.
پس از انتشار این خبر، بلافاصله تندبادی سیاسی دو كشور لیبی و لبنان و نیز سایر دول و محافل اجتماعی خاورمیانه را متلاطم ساخت. پس از ابلاغ حكم قضایی دادستان كل لبنان از مجاری دیپلماتیك و انتشار آن از سوی وسایط ارتباط جمعی، مناسبات دو كشور لیبی و لبنان ناگهان متشنج شد و لیبی همان روز قطع مناسبات سیاسی با لبنان را اعلام نمود، و روابط لبنان و لیبی به سرعت رو به وخامت و تیرگی نهاد.
همزمان مسئولان ایران،محافل اجتماعی و وسایط ارتباط جمعی یكی پس از دیگری با ایراد سخنرانی و انتشار مقالات از این اقدام قضایی دولت لبنان حمایت و پشتیبانی كردند. در سالهای اخیر، آیت الله خامنه ای رهبر عالی انقلاب اسلامی ایران نیز در دیدار با خانواده امام صدر بار دیگر و با جدیت از حكومت قذافی درخواست نمود كه لیبی پاسخ روشنی به ایران و مردم جهان بدهد.
در حال حاضر، به دنبال نزدیك شدن انقضای تاریخ مندرج در حكم دادستانی كل لبنان و نزدیكی موعد برپایی دادگاه؛ اتحادیه عرب، كشورهای خاورمیانه و همه جهان اسلام توجه بیشتری به این پرونده نشان می دهند و امیدوارند كه دولت لیبی و لبنان بتوانند بطور مسالمت آمیزی دعوای بر سر این پرونده را حل و فصل نمایند.
امام موسی صدر چرا و به چه دلیل از چنین نفوذ و كاریزمایی برخوردار است،كه ناگهان احترام و توجه دولتها و جوامع كشورهای خاورمیانه را بر انگیخته است. دستاوردها و تجارب فوق العاده وی و طرفداری جدی او از صلح و آرامش در خاورمیانه، رفتار و سلوك معتدل و ملایم او، اندیشه ها و افكار روشن و باز او، انجام میانجیگری های دیپلماتیك میان ایران، لیبی و لبنان درخصوص پیگیری سرنوشت نامبرده و در پایان زمینه های سیاسی و بین المللی ناپدید شدن ایشان از موضوعاتی هستند كه نیازمند معرفی و تبیین منظم است

تولد نواده پیامبر اسلام (ص) در شهر قم

امام موسی صدر پیشوای دینی مشهور و ایرانی تبار مسلمانان شیعه لبنان و نام كامل وی « سید موسی الصدر » است كه در روز 14 خرداد 1307 هجری شمسی در شهر مذهبی قم از نواحی مركزی ایران چشم به جهان گشود. او رهبر دینی شیعیان و طرفدار جدی همزیستی مسالمت آمیز میان ادیان و مذاهب گوناگون مانند تسنن و تشیع، كاتولیك و ارتدوكس، دارای رفتار نرم و منش معتدل، بسیار فاضل و اندیشمند، صاحب افكار ژرف و اندیشه های ناب، روشن بین و روشن فكر و دارای سعه صدر، مسلط به چندین زبان خارجی، مهارت و استادی در سخنرانی، سرشار از جذابیت، دارای اخلاق خوش، قد رشید و قامت بلند 98/1 سانتیمتر، جذاب، خوش سیما و خوش هیكل بود. از كلمه « سید » در پیشوند نام خانوادگی او می توان به روشنی فهمید كه در خانواده سادات متصل به خاندان پیامبر اسلام (ص) متولد شده است.
بطور مشخص باید گفت كه او نواده امام حسین (ع) فرزند امام علی (ع) داماد حضرت محمد (ص) پیامبر گرامی اسلام است. خانواده او از خاندانهای مهم جهان تشیع هستند و اصالت و ریشه آنان به سید صالح شرف الدین واقع در قریه شحور در جنوب لبنان باز می گردد، كه تبار آنان بر اساس شجره نامه به امام موسی كاظم (عا (مام هفتم شیعیان می رسد، افراد این خاندان بطور گسترده در لبنان، عراق و ایران پراكنده شده اند. برپایه شجره نامه خانوادگی، چندین نسل از اجداد و پدر بزرگان او از علمای دینی مشهور شیعه بوده اند. پدرش سید صدرالدین صدر یكی از آیت الله های معروف قم بود. سید محمد باقر صدر رهبر حزب الدعوه اسلامی شیعیان عراق نیز پسر عمو و شوهر خواهرش است كه در سال 1980 توسط صدام رئیس جمهور سابق عراق به شهادت رسید.
امام صدر در ایران تحصیل كرده است. او در نوجوانی تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در زادگاهش قم به پایان رساند و سپس به دستور پدرش برای فراگیری علوم دینی وارد حوزه علمیه قم شد و آموزش های دینی سنتی و جدید را بصورت منظم فراگرفت. در دوران تحصیل در حوزه علمیه قم، در محضر علمای متعددی از جمله امام خمینی استاد برجسته علوم اسلامی و عرفان تلمذ نمود و یكی از شاگردان ممتاز امام خمینی، و نیز بعدها یكی از حامیان جدی انقلاب اسلامی امام خمینی بود. آیت الله خامنه ای رهبر ارشد كنونی انقلاب اسلامی ایران نیز از هم مدرسهای مام صدر محسوب می شود.
در سال 1950 میلادی، امام صدر وارد دانشكده حقوق دانشگاه تهران عالی ترین پایگاه علم و دانش ایران شد و با كسب نمرات ممتاز و پس از گذشت حدود چهار سال موفق به كسب مدرك كارشناسی در رشته « حقوق در اقتصاد » گردید و او نخستین روحانی شیعه فارغ التحصیل از دانشگاه دولتی و دارنده درجه دانشگاهی بود. پس از پایان تحصیلات دانشگاهی، به درخواست پدرش به قم مراجعت كرد و پیشه سنتی خود را بعنوان یك روحانی و عالم دینی آغاز نمود و مجله ای به نام « مكتب اسلام » راه اندازی كرد. در سال1953 میلادی پدرش در قم دار فانی را وداع گفت و امام صدر از ایران به شهر مذهبی نجف اشرف در عراق مهاجرت كرد و در محضر آیت الله محسن حكیم و آیت الله ابوالقاسم خویی به ادامه تحصیل علوم اسلامی مشغول گردید.
در سال 1957 میلادی برای نخستین بار به لبنان سفر كرد.
در این مسافرت، وضع فقر و عقب ماندگی مسلمانان شیعه لبنان تأثیر عمیقی بر او نهاد، او از شهر ساحلی صور واقع در جنوب لبنان محل اقامت خویشاوندانش بویژه آیت الله سید عبدالحسین شرف الدین رهبر دینی مسلمانان شیعه لبنان دیدار كرد. از طریق تماس و ارتباط عمیق و تبادل افكار و اندیشه های ژرف، شرف الدین به موسی صدر برای تقویت و نیرومند كردن شیعیان لبنان امید فراوانی بست. نسل سادات خاندان صدر از جایگاه و موقعیت ممتازی در جامعه مسلمانان شیعه خاورمیانه برخوردارند، استعداد و توانایی های درخشان و برجسته شخص وی و تقدیر الهی مقدر نمود كه او زندگی خود را وقف لبنان نماید، و او برگزیده و منتخب شایسته شرف الدین برای بدست گرفتن زمام رهبری شیعیان لبنان بود. پس از درگذشت شرف الدین در آن سالها، او دعوت مسئولان شهر صور برای عزیمت به آن شهر و بدست گرفتن زعامت دینی مسلمانان شیعه را دریافت كرد.
او در ابتدا در پذیرش این دعوت برای سفر به لبنان تردیدهایی داشت، اما به توصیه آیت الله محسن حكیم استادش در عراق دعوت را قبول نمود و در ماه اكتبر 1959 میلادی به همراه همسر ایرانی اش به صور وارد شد، و در سال 1963 میلادی تابعیت لبنانی خود را از دست شهاب رئیس جمهور لبنان دریافت كرد. از این زمان به بعد پله های رشد و ترقی را آغاز نمود و مسئولیت زعامت دینی شیعیان لبنان را برعهده گرفت و با سلوك سیاسی روشن، معتدل و نرم خویش همه مسلمانان و مسیحیان لبنان و پیروان ادیان گوناگون را به سوی عقیده سیاسی روشن همزیستی مسالمت آمیز هدایت كرد و به ستاره درخشان دینی و سیاسی برآمده درصحنه دینی و سیاسی لبنان مبدل گشت و نقش برجسته ای در صحنه لبنان معاصر و سیاست بین الملل خاورمیانه ایفاء نمود