گفتگو با فضانورد روسي

[Shahryar]

  با فضانورد  

الكساندر الكساندروف» فضانورد كهنه‌كار شوروي سابق كه در حال حاضر مسئول بخش آزمايش‌هاي سرنشين‌دار موسسه موشكي و كيهاني «انرژيا» - سازنده اصلي سفينه‌هاي فضايي و ناوهاي سرنشين‌دار روسيه و رهبر ماموريت‌هاي سرنشين‌دار اين كشور - است در گفت‌و‌گو با سرويس «فن‌آوري» خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) با بازگويي بخشي از ماموريت‌ها و تجربيات سفرهاي فضايي خود از برنامه‌ها و چشم‌انداز فعاليت‌هاي فضايي روسيه، همكاري‌ها و كمك‌هاي تامل‌برانگيز سازمان فضايي روسيه با رقيب سرسخت سال‌هاي جنگ سرد - ناسا - و نتايج اين همكاري‌ها، مدعيان جديد عرصه فعاليت‌هاي فضايي و برنامه‌هاي آژانس فضايي روسيه براي رفع معضل مالي جدي اين آژانس و ... سخن گفت.


اين كارشناس و مدير آزمايش‌هاي فضايي در اين گفت‌و‌گو كه توسط «سيروس برزو»، پژوهشگر كيهان‌شناسي مقيم روسيه انجام شده، همچنين بر آمادگي موسسات فضايي روسيه براي گسترش همكاري‌هاي علمي - فن‌آوري با ايران در قالب شركت هاي مشترك، آموزش كارشناسان ايراني و همكاري آنها در اجراي طرح‌هاي مشترك تاكيد كرده است.

* لطفا كمي درباره بيوگرافي و نحوه فضانورد شدن خود بگوييد.

من در سال 1943 در مسكو به دنيا آمدم بعد از پايان دبيرستان به آموزشگاه نظامي خلباني وارد شدم و مدتي در ارتش خدمت مي كردم به اين ترتيب دوران سربازيم را به پايان رساندم. سپس در دانشگاه فني «بائومان» به تحصيل پرداختم و پايان نامه ام را در موضوع « مهندسي هدايت سفينه هاي سرنشين‌دار » نوشتم.

پس از پايان تحصيلات دانشگاهي از سال 1964 در « دفتر طراحي شماره 1» به سرپرستي «سرگئي كاراليف» مشغول به كار شدم. وي را چند بار ملاقات كردم اما متاسفانه فرصتي براي هم صحبتي با اين مرد بزرگ پيش نيامد تا اينكه در سال 1966 فوت كرد.

در سال 1977 به من پيشنهاد شد به عنوان داوطلب سفر به فضا در گزينش شركت كنم. من تصور نمي كردم بتوانم از سد آزمايش هاي دشوار انتخاب بگذرم اما به هر حال دل به دريا زدم و ثبت نام كردم. مراحل مختلف گزينش چند ماه به طول انجاميد و سرانجام در كمال شگفتي متوجه شدم توانسته‌ام با موفقيت همگي مراحل را پشت سر بگذارم. براي من فضانوردي تنها سفر به مدار زمين نبود. من مي توانستم تجربه هاي جديدي به دست آورم و از اين راه توانايي هاي علمي خودم را براي طراحي و ساخت دستگاه هاي جديد بالا ببرم.

در آن زمان در چارچوب كار خودم من از درجه مهندسي به سرپرستي يك گروه طراحان رسيده بودم.

ما مسئوليت كنترل اسناد و اطلاعات فني در مجتمع فني پايگاه پرتاب هاي فضايي «بايكونور» را بر عهده داشتيم.

به هر حال كارم را به عنوان فضانورد از شروع كردم: آموزش براي پرواز با ناوهاي كيهاني نوع «سايوز- تي» و ايستگاه فضايي «ساليوت».

* لطفا كمي هم درباره ماموريت‌هاي فضايي خود توضيح دهيد.

نخستين پرواز من با «سايوز- تي9» به همراه «ولاديمير لياخف» صورت گرفت. من و او دوره ويژه‌اي را گذرانديم كه طي آن براي انجام كارهاي تعميري و تعويضي در فضاي آزاد كيهاني آموزش ديديم.

اين عمليات از اهميت زيادي برخوردار بود زيرا ما مي‌توانستيم نه تنها عمر كيهان ناوها را افزايش دهيم بلكه تجربه‌اي مي شد براي سفرهاي بين‌السياره‌يي. وظيفه سنگيني بر دوشم بود زيرا به عنوان «مهندس پرواز» امور فني را بايد به نتيجه مي‌رساندم.

من و «لياخف» توانستيم كارمان را به خوبي انجام دهيم.

مدتي بعد از نخستين سفر، ماموريت ديگري به عهده من گذاشته شد و بايد در چارچوب برنامه‌اي ديگر با «ژانيبكف» به «ساليوت-7» سفر كنم. اما بعد از مدتي «ژانيبكف» را به گروه ديگري منتقل كردند و من با «ولاديمير لياخف» براي سفري 150 روزه به «ساليوت-7» سفر كردم. در اين پرواز، ما دوبار در فضاي آزاد كيهاني راهپيمايي كرديم و با نصب باتري هاي آفتابي ميزان توليد انرژي را بالا برديم. اين كار در نوع خود بي نظير و از اهميت زيادي برخوردار بود. به طوري كه حتي تمبر يادبود براي آن چاپ كردند.

بعد از پايان كار ايستگاه فضايي «ساليوت-7»، براي آموزش و طي دوره آمادگي براي سفر به ايستگاه مداري «مير» انتخاب شدم. من و «پاپف» به عنوان جانشين، همراه با نخستين گروه كيهان نوردان كه بعدا در ايستگاه فضايي «مير» به فعاليت پرداختند آموزش ديديم ماموريت فضايي بعدي من عضويت در گروه كيهان نوردان سوريه-شوروي بود .

من به همراه «ويكتورنكو» و «محمد فارس» ( از سوريه) در 22 ژوييه 1987 به ايستگاه فضايي «مير» سفر كردم. طبق برنامه، در پايان مدت كار مشترك كيهان نورد سوري، من در آنجا ماندم تا «الكساندر لاوكين» مهندس پرواز به زمين بازگردد.

«لاوكين» پنجم فوريه 1987 به همراه «راماننكو» به «مير» سفر كرده بود و پزشكان تشخيص دادند كه مشكلي در قلب پيدا كرده است به همين دليل من جاي او را در مير گرفتم.

سفر من 160 روز طول كشيد. پس از اين سفر به من گفتند وظيفه ديگري را بر عهده بگيرم و جا را براي جوانترها باز كنم

* جمعاً چقدر در فضا بسر برده‌ايد و از نتيجه تجربياتتان چگونه بهره برداري كرده و مي كنيد؟

اگر خواسته باشم به طور دقيق بگويم طي دو سفر، 309 روز و 18 ساعت و 2 دقيقه در ايستگاه كيهاني «ساليوت-7» و مجتمع مداري «مير» زندگي كردم. بعد از سفر، كارم انتقال تجربيات به مهندسان طراح دستگاه هاي فضايي و كيهان‌نوردان جوان است.

من براي آنها نتيجه پروازهاي فضانوردان، دستگاه ها و سامانه هاي ناوهاي كيهاني را تشريح مي كنم، تا كارشناسان جوان بتوانند اصول كار را فرا بگيرند.

در كنار اين كار، سخنراني‌هايي در دانشگاه هاي خارجي دارم و در اين سخنراني ها نه تنها مسايل حال بلكه درباره طرح‌هاي آينده و سفرهاي فضايي سال هاي پيش رو را مطرح مي كنم. به طور مثال در حال حاضر ما به طور جدي بر روي سفر به مريخ كار مي كنيم و آماده ايم براي چنين طرح‌هايي با ديگر كشورها همراه شويم.

طرح ديگر كيهان پيماي قابل استفاده مكرر «كليپر» است. در كنار اين ها، چند برنامه تجاري قابل اجرا هم داريم از جمله پرواز گردشگر به مدار زمين يا مدار ماه؛ البته اين نوع پروازها جنبه علمي ندارد اما مي تواند در تامين بودجه براي انجام كارهاي علمي به ما كمك كند. همچنين ما توانسته‌ايم اهداف و برنامه‌هاي فضايي روسيه تا سال 2015 را تدوين كنيم. اميدواريم گام به گام پيش برويم و به هدف نهايي سفر به مريخ برسيم.

* فكر مي‌كنيد چه زماني روسيه ايستگاه فضايي مستقل خود را خواهد داشت؟

ما علاقمنديم كه ايستگاه فضايي بين‌المللي هرچه بيشتر عمر كند. در اين ايستگاه، روسيه بخش مخصوص به خود را دارد و مي تواند هرگونه فعاليت علمي در آن داشته باشد. آمريكايي ها نيز به اين نتيجه رسيده‌اند كه بايد همكاري با ما را ادامه دهند.

سازمان فضانوردي آمريكا «ناسا» پذيرفته است كه اين ايستگاه، پايه‌اي براي آزمايش سامانه ها و محلي براي به دست آوردن تجربه و دانش پرواز دراز مدت است و مي تواند از حاصل كار براي پرواز به مريخ استفاده كند.

اين ايستگاه براي ما هم ميداني براي كسب تجربه همكاري هاي بين المللي و موضوع مطالعه است. به همين دليل، تصور نمي‌كنيم كه نيازي به ساخت ايستگاه مستقل داشته باشيم. فكر مي كنم حداقل تا سال 2010 اين همكاري ادامه خواهد داشت. دامنه آن با حضور ژاپن، كانادا و كشورهاي اروپايي گسترده تر مي شود. البته اين حضور مستلزم فعال تر شدن كيهان پيماهاي شاتل است.

كارشناسان از همان آغاز خطر شاتل فضايي را گوشزد كرده بودند. اين سامانه پروازي خطرناك است و نمي شود به آن تكيه كرد. الان سه سال است كه ناوهاي كيهاني «سايوز» تامين كننده فعاليت در ايستگاه فضايي بين‌المللي هستند.

* روسيه تا كي فروش ارزان «سايوز» به آمريكايي ها را ادامه خواهد داد؛ ضمن آنكه در برنامه طراحي شده، حضور حداقل سه نفر در ايستگاه فضايي پيش بيني شده بود و طبيعتاً با كم شدن تعداد نفرات، كارآيي پايين مي‌آيد و هزينه ها صعود مي كند؟

حق با شماست. سفينه «سايوز» بيش از سه نفر را نمي تواند حمل كند. مدتي است كه ما با طرف آمريكايي مشغول مذاكره هستيم كه بايد تعداد پروازها را از يك سفينه به دو سفينه افزايش دهيم و طرف آمريكايي بايد هزينه ناو دوم و خدمات مربوط را بپردازد.

فشار ما باعث شد كه بالاخره رئيس جمهور آمريكا قانون محدوديت فعاليت با كشورهايي كه با ايران همكاري فني دارند را در اين مورد لغو كند. مي دانيد كه آمريكا چند سال قبل قانوني را به تصويب رساند كه ميزان همكاري ها با كشورهايي كه با ايران دادوستد دارند را محدود مي‌كند.

روسيه در حال حاضر با ايران در زمينه هاي توسعه فن‌آوري همكاري دارد؛ به همين دليل دست ناسا در بستن قرارداد سنگين تر با ما بسته بود. بالاخره بوش اين قانون را اصلاح كرد. به همين دليل ما هنوز تصميم قطعي نگرفته‌ايم اما به هدفمان تقريباً نزديك مي شويم. فعلاً آنها پرداخت براي پرتاب فضانورد را شروع كرده‌اند و قرار است به گفته «گريفين» رئيس ناسا از سال 2008 نه جا در سفينه هاي ما، بلكه خدمات براي ساخت يك سامانه حمل و نقل را بخرند كه كيهان نوردان آمرييايي و اروپايي را به فضا ببرد. يعني ما سفينه‌هايي را تحت شرايطي كه آنها مي خواهند برايشان خواهيم ساخت. به هر حال از سال 2008 پروازها با دو ناوكيهاني «سايوز» انجام خواهد گرفت.

*«بوران» روسي يك كيهان پيماي عالي بود كه خطرهاي شاتل آمريكايي را ندارد. چرا نمي خواهيد براي زنده شدن برنامه «بوران» سرمايه گذاري كنيد؟

حرف شما در مورد «بوران» از يك زاويه درست است اما از يك زاويه ديگر نه.

درست است كه نخستين پرواز آن بي‌نقص بود اما هيچ معلوم نيست در آينده چه پيش مي آمد. به طور كلي برنامه كيهان پيماهاي شاتل موفقيت آميز نبوده اند اين را امروز هر كسي مي داند. در مورد «بوران» بايد گفت اين فضاپيما چه در شوروي و چه در روسيه حامي مالي پا برجايي نداشت.

ارتش سفارش را نپذيرفت يعني از بودجه دفاعي نمي‌شد براي آن استفاده كرد چون ديگر «جنگ ستارگاني» در پيش نبود. بخش غيرنظامي هم نمي توانست براي بردن بار به فضا، هزينه گزاف ادامه حيات بوران را بپردازد. اين ناو بازده اقتصادي ندارد و براي اهداف بازرگاني نمي تواند مورد استفاده قرار گيرد.

در حال حاضر براي يك پرتاب شاتل حدود 700 ميليون دلار هزينه مي شود كه خيلي گران است. به طور كلي مي‌توان گفت عمر شاتل هاي فضايي رو به پايان است؛ هزينه نگهداري، تعميرات، اضافه پرداخت هاي مختلف، آماده‌سازي و پرتاب آن به زودي قيمت پرتاب را تا حدود يك ميليارد دلار مي رساند. اين وسيله‌اي گران و نامطمئن است.

* پس چه بايد كرد؟ همچنان پرتاب «سايوز» 40 ساله كهنسال را تا رسيدن «كليپر» ادامه دهيد؟

«سايوز» سفينه‌اي است كه بارها دچار تغييرات و به روز شده است اما به هر حال ما به فكر جايگزين هستيم و «كليپر» جاي آن را خواهد گرفت. كليپر ناو باربري نيست. كيهان‌پيماي قابل استفاده مجدد براي حمل نفرات است. اصول ساختاري آن هم با بوران تفاوت هاي بسيار دارد. البته از تجربه هاي ساخت بوران در آن استفاده مي‌شود اما به طور كلي در سپر حرارتي از مواد ديگري استفاده مي‌شود. اصول و فن‌آوري متفاوتي در اين كيهان پيما به كار گرفته خواهد شد كه با آنچه تا امروز بوده تفاوت دارد.

«كليپر» از مزاياي مهمي برخوردار است كه از جمله مي توان به ارزانتر بودن آن، افزايش تعداد كيهان‌نوردان، آمادگي پذيرايي از سرنشينان غير حرفه‌يي با سلامت عادي، پرواز خودكار و هدايت دستي و بالاخره امكان اتصال به ايستگاه فضايي اشاره كرد.

يكي از مهمترين ويژگي هاي «كليپر» را در سفر راحت با آن مي توانيم بشماريم. در حال حاضر، گردشگرهاي علاقمند به سفر به فضا در حال افزايش است و ما در آينده مي توانيم با توجه به كيفيت پروازي «كليپر»، استانداردهاي كنترل پزشكي را كاهش دهيم و به اين ترتيب آرزومندان بيشتري را به فضا ببريم.

اگر ما بتوانيم ناوي بسازيم كه در زمان فرود فراباري كمتر از 3 داشته باشيم اجازه داريم كه به پيشنهادهاي علاقمندان بيشتري چه در زمينه گردشگري و چه در زمينه پروازهاي علمي جواي مثبت بدهيم.

ما تا امروز به صورت جدي درباره بازرگاني فضايي فكر نمي كرديم اما بايد به اين راه حل بينديشيم دولت تا كي بايد هزينه‌هاي سنگين برنامه هاي فضايي را بپردازد.

ما بايد به طور جدي به فكر راه هاي گريز از اين معضل باشيم. با حل مشكلات مالي مي توانيم به طرح هاي بزرگتر بينديشيم. سايوز تا حدودي مي تواند اين كار را بكند اما كافي نيست.

*در مورد رقيب جديد چه مي توانيد بگوييد؟ چشم بادامي ها با شما چه معامله‌اي كردند و چطور توانستند ناو سرنشين‌دار خود را بسازند؟ از شما چه گرفتند؟

خيلي چيزها را از ما گرفتند اما خوشان هم كار كردند. آنها سال هاي زيادي مشغول كسب تجربه و دانش بودند. اين كسب تجربه تقريباً 30 سال طول كشيد. در طول اين سال ها آنها قراردادهاي مختلفي را پيشنهاد كردند. بسياري از آنها عملي شد. به طور مثال دانشمندان و فضانوردان ما براي سخنراني در مراكز علمي دعوت كردند. در نوامبر 1988 دانشكده هاي صنعتي و علمي چين از «كميته علوم و فنون» شوروي خواست كه هيات هايي را به چين بفرستد كه اين كار انجام شد. من خودم به پكن دعوت شدم در «دانشكده مسايل پزشكي - زيست شناسي» سوالات متعددي از من شد كه نشان مي‌داد به طور جدي مشغول به كار و به دنبال راه حل هايي جهت سفر شهروندان چيني با ناو كيهاني خودشان هستند.

بعضي دستگاه‌ها را خريدند. آنها مي دانستند كه ما نمي توانيم همه سامانه ها را به آنان بفروشيم و يا در مورد كل سامانه ها به آنها اطلاعات بدهيم لذا تقسيم بندي كردند و با قراردادهايي اجزاء كوچكتر را خريدند. اين دستگاه ها و يا اطلاعات به آنها اجازه مي داد كه پازل را به تدريج با كمي ابتكار خود شكل دهند. بخشي از ما و قسمتي از خودشان.

امكاناتي را كه به دست مي آوردند نوسازي و يا بر اساس ساختار مورد نظرشان «جمع و جور» مي‌كردند. آنها لباس كيهان نوردان را خريدند، بخش فرودي يك «سايوز» قديمي را خريدند (ظاهراً براي استفاده در موزه) و مواد آنرا بررسي كردند.

ما لباس و يا دستگاهي را به آنها فروختيم كه ديگر منسوخ شده و كاربرد نداشت. آنها روي اين مواد كار كردند. الگوي خودشان را بر پايه آنها، پياده كردند ولي تغييراتي براساس امكانات خودشان به آنها دادند. امروز هم آنها همكاريشان را با ما همكاري ادامه مي دهند و تلاش مي كنند با قراردادهاي بهتري پيش بيايند و از دانش و امكانات ما در زمينه ايستگاه فضايي، كار در زمين و پشتيباني پروازهاي فضايي استفاده كنند.

* فكر مي كنيد آنها فضا را هم در عرصه كار تجاري ببينند؟

آنها بازرگانان خوبي هستند و سامانه سياسي و اقتصادي مناسبي دارند. به نظر من آن‌ها آنچه را كه درباره ايستگاه فضايي و سفر به ماه مي‌گويند، حتماً عمل خواهند كرد. من مطمئن هستم. آنها جدي و داراي پشتكار زيادي هستند.

* به ياد داريد كه 10 سال پيش در مجلس بزرگداشت گاگارين از شما درباره فروش ارزان تجربياتتان به آمريكايي‌ها سوال كردم . 10 سال گذشت و به نظر من روسيه تجربيات با ارزش خود را بسيار ارزان به آمريكايي‌ها فروخت.

من با شما موافق هستم و حرف شما را تاييد مي كنم اما ذكر يك نكته را لازم مي دانم كه ما ذخيره هاي فكري زيادي داريم و هنوز چيزهاي زيادي وجود دارد. مي‌توان گفت كه روسيه «همه چيز» را از دست نداده است.

*ولي شما امكانات غيرقابل باوري را به آمريكايي ها داديد.

الكساندروف : شما درست مي گوييد ما امكان آن را داديم كه شاتل به مسير بپوندد و تجربه بسيار با ارزشي را به دست آوردند كه به راحتي نمي توانستند آنرا كسب كنند ولي فراموش نكنيد كه ما در شرايط مالي بسيار نابساماني بوديم. آنها براي آنچه ما داديم پرداختي كردند كه در آن شرايط دستگاه كيهان نوردي ما را نجات داد.

با اين امكانات ما كيهان نوردي روسيه را كه در آن زمان جو بدي بر عليه آن بود زنده نگاه داشتيم. در سال‌هاي دهه 90 هيچكس در روسيه مايل نبود به كيهان نوردي كمك كند آنها مي گفتند اين صنعت ثروت ملي را به هدر مي‌دهد و بايد آنرا محدود و حتي در بسياري موارد تعطيل كرد.

مسئولان از تامين اعتبار براي سازمان فضايي خودداري كردند. ما امروز افسوس نمي خوريم كه تجربه هنگفتي را داده‌ايم و آمريكايي ها ارزش آنرا فهميدند اما ما بيشتر سود برديم چون آنها «تجربه هاي جديد» به دست آوردند و ما هم پول و هم تجربه هاي جديدتر!

*براي خوانندگان ايراني چه پيامي داريد؟

من آرزو دارم فن‌آوري كشور شما به سطح عالي برسد. شما جوانان با استعداد زيادي داريد آنها مي‌توانند فن‌آوري‌هاي نوين علمي، فرهنگ فناوري و فن‌آوري كيهان را فرابگيرند.

ما آنها را هميشه تحسين مي كنيم و برايمان جالب هستند. عصر ما عصر ارتباطات است. كيهان‌نوردي مي تواند در زمينه‌هاي مختلف از جمله زمين شناسي و ارتباطات به آنها كمك كند. من از جوانان با استعداد ايراني دعوت مي‌كنم كه در دانشگاه هاي فني ما به تحصيل بپردازند. كشور ما و شما مي تواند شركت هاي مشترك تاسيس كند. طراحان جوان شما مي‌توانند در اين شركت ها براي انجام كارها و برنامه هاي مربوط به فن‌آوري آموزش ببيند و كارهاي مشتركي را به انجام رسانيم.

منبع: شبکه فیزیک هوپا