بازگشت خون آشام ها

[Sardar]

امروزه اگر شما سري به جنگل « نيو فارست » در جنوب انگلستان بزنيد، با پديده جالبي رو به رو مي شويد. مردان و زنان زيادي را مي بينيد كه با هيجان و هياهو، پتويي را روي چمن هاي زير درختان رها كرده و بار ديگر جمع مي كنند. اين پديده يك صحنه سازي غيرطبيعي يا يك سرگرمي در يك پيك نيك نيست، بلكه تلاش براي شكار كنه است؛ انگل هايي به اندازه سر سوزن كه از خون انسان و حيوانات تغذيه مي كنند



امروزه اگر شما سري به جنگل « نيو فارست » در جنوب انگلستان بزنيد، با پديده جالبي رو به رو مي شويد. مردان و زنان زيادي را مي بينيد كه با هيجان و هياهو، پتويي را روي چمن هاي زير درختان رها كرده و بار ديگر جمع مي كنند. اين پديده يك صحنه سازي غيرطبيعي يا يك سرگرمي در يك پيك نيك نيست، بلكه تلاش براي شكار كنه است؛ انگل هايي به اندازه سر سوزن كه از خون انسان و حيوانات تغذيه مي كنند

اين جانداران يك خصوصيت مشترك دارند: همه آنها خون خوارند و به شيوه انگلي زندگي مي كنند. طي ميليون ها سال اين جانداران براي دستيابي به اهداف خود، حيله هاي مختلفي را جهت فريب ميزبانان خود به كار گرفته اند. آنها تركيبات شيميايي خاصي مي سازند كه از انعقاد خون جلوگيري مي كنند، جريان خون را افزايش مي دهند يا جاندار را از دستگاه ايمني ميزبان در امان نگه مي دارد.




نخستين انگلي كه به خدمت انسان درآمد، زالوي خون آشام بود. از پيش از ميلاد مسيح طبيبان زالو را روي پوست بيماران مي گذاشتند تا آن چه كه آنان «خون اضافي» مي دانستند از بدن بيماران خارج شود. آنان معتقد بودند كه اين شيوه، درمان هر چيزي است؛ از سوزاك گرفته تا جنون.


راز اين كار در مولكولي نهفته است كه در بزاق زالو يافت مي شود و «هيرودين» نام دارد. شكل و بار الكتريكي اين مولكول به گونه اي است كه مي تواند به يك آنزيم كليدي در فرآيند انعقاد خود متصل شده و با مهار عملكرد آن ، بدون آن كه جريان خون قطع شود، يك وعده خونخواري كامل را براي جانور به ارمغان آورد.

محققان از طريق مهندسي ژنتيك باكتري هايي به دست آورده اند كه هيرودين را به صورت انبوه توليد مي كنند. اين ماده براي جلوگيري از شكل گيري لخته هاي خوني به كار مي رود كه ممكن است در اثر آسيب به عروق خوني حين عمل جراحي ايجاد شوند.

كرم قلاب دار، انگلي كه در روده انسان و حيوان زندگي مي كند، نيز مانند زالوها نوعي ضد انعقاد مي سازند كه «پروتئين ضد انعقاد نماتود» نام دارد. اين مولكول به يك فاكتور انعقادي كه در شروع فرآيند انعقاد نقش دارد، متصل مي شود و آن را مهار مي كند. اين مولكول براي استفاده پس از عمل جراحي تحت بررسي است.

دانشمندان در حال تحقيق و بررسي روي خون آشام هاي ديگري هستند. آنان مولكولي به نام «دسموتپلاز» را از بزاق خفاش جداسازي كرده اند كه مي تواند لخته خون را حل كند.

كنه ها نيز توجه دانشمندان را به خود جلب كرده اند. آنها استاد حمله مخفيانه و بي سروصدا هستند. كنه ها، بي سر و صدا و بدون اين كه جلب توجه كنند، روي پوست گوزن و ديگر پستانداران از جمله انسان مي نشينند و مكيدن خون را آغاز مي كنند.

هنگامي كه يك حشره پوست را مي گزد، آسيب فيزيكي موضع گزش و همچنين پروتئين هايي كه در بزاق حشره وجود دارد، معمولاً يك پاسخ ايمني موضعي را به راه مي اندازد. سلول هاي ويژه اي در پوست به نام «ماست سل ها» وجود دارد كه تعدادي ماده شيميايي از جمله «هيستامين» آزاد مي كنند كه باعث بروز التهاب مي شوند. پوست قرمز شده و حس خارش باعث مي شود كه حيوان يا انسان به حضور حشره پي ببرند و آن را دور كند.

اما كنه ها به نحوي از بروز اين پاسخ جلوگيري مي كنند. آنها مي توانند 14-12 روز يك جا حضور داشته باشند، بدون اين كه جلب توجه كنند.
بزاق كنه حاوي حداقل ۳۰۰ ماده شيميايي است كه بر دستگاه ايمني و خون پستانداران اثر مي گذارد. از جمله، پروتئين هاي متصل شونده به هيستامين ( HBP ) كه با ميل تركيبي بسيار بالايي به هيستامين مي چسبند و مانع اتصال اين مولكول به گيرنده خود مي شوند در نتيجه پاسخ التهابي كه هيستامين مي تواند آن را به راه اندازد متوقف مي شود. هيستامين در بيماري هايي نظير تب يونجه، آسم و التهاب ملتحمه چشم نيز دخالت دارد. دانشمندان در حال بررسي اثر اين پروتئين ( HBP ) در درمان اين بيماري ها هستند.

پشه خاكي از ساز و كاري متفاوت با كنه استفاده مي كند. به جاي اين كه بي سروصدا و آرام مدت طولاني به مكيدن خون بپردازد، به سرعت نيش مي زند و مي گريزد. پشه خاكي ماده اي را ترشح مي كند كه به عنوان گشاده كننده عروق عمل مي كند و با اين كار باعث مي شود كه خون بيشتري به محل گزش شود.

هرچند كه ميزبان در مدت كوتاهي از حضور پشه آگاه مي شود، اما همين مدت به اندازه كافي طولاني است كه يك پشه خود را سير كند. محققان مولكولي به نام «ماكسيديلان» را جدا كرده اند كه ادعا مي كنند قوي ترين گشاد كننده عروقي شناخته شده است. آنان در ابتدا اميدوار بودند كه بتوانند از اين تركيب براي تقويت جريان خون پس از عمل جراحي مغز استفاده كنند تا از پاسخ طبيعي توقف جريان خون به محل زخم جلوگيري كند.

متأسفانه مطالعات حيواني نشان مي دهد هنگامي كه ماكسيديلان براي اين منظور استفاده مي شود، پاسخ ايمني القاء شده به قدري شديد است كه استفاده از آن را نامطلوب مي سازد.

از اين رو، محققان در جست و جوي مواد شيميايي ديگري در بزاق پشه خاكي برآمدند. آنان سرانجام پروتئين ديگري به نام SP15 را از بزاق پشه خاكي جداسازي كردند. مطالعه و بررسي اين پروتئين در تعدادي از جانوران نشان مي دهد كه SP15 مي تواند به عنوان يك واكسن قدرتمند استفاده شود. مطالعه و بررسي اين پروتئين به عنوان واكسن در ساير جانوران بخصوص سگ
، ميزبان اصلي ليشما نياسيس، نيز در حال انجام است. محققان اميدوارند كه در آينده بتوانند اثر آن را در انسان نيز بررسي كنند.

گروه ديگري از محققان مي خواهند از روش مشابهي براي تهيه واكسن عليه بيماري «لايم» بهره گيرند. بيماري لايم شكل ناتوان كننده از آرتريت است كه از طريق گزش كنه منتقل مي شود و در ايالات متحده شايع است. آنان مي خواهند به كمك ي پروتئيني به نام «سيمان» كه به چسبيدن كنه به ميزبانش كمك مي كند، پاسخ ايمني ميزبان را تحريك كنند. واكسن تهيه شده از اين پروتئين در موش به خوبي عمل كرده است و در حال حاضر آزمايش هاي ديگري روي گاو در حال انجام است.

احتمالاً ميليون ها سال طول كشيده است تا انگل هاي خون آشام چنين ابزارهاي شيميايي را به دست آورند، اما سرنوشت چنان رقم خورده كه اكنون ذهن خلاق بشر، اين ابزارها را به خدمت خود در آورد.

منبع

Julie Clayton New Scientist vol 175 issue 2351 - 13 July 2002, page 42