تحریم نفتی ایران آسیب‌های بزرگی به اقتصاد آمریکا وارد می‌کند
خبرگزاری فارس: یک اندیشکده آمریکایی در گزارشی نوشت که تحریم‌های نفتی، اثر اندکی بر فعالیت‌های ایران داشته، اما آسیب‌های بزرگی به اقتصاد آمریکا وارد می‌کند.
به گزارش فارس، اندیشکده «بنیاد صلح جهانی کارنگی»، ضمن گفت‌وگویی با «مارک هیبس» به بررسی پرونده‌ای هسته‌ای ایران و نقش‌آفرینان این عرصه می‌پردازد، و اعلام می‌کند که شورای حکام آژانس بین‌المللی هسته‌ای (IAEA)، با اکثریت قریب به اتفاق آرا، ضمن تذکر به ایران در لزوم شفاف‌سازی برنامه‌های هسته‌ای خود، فشارها بر تهران را برای حل و فصل مسائل اساسی مطرح در این زمینه افزایش داد. اما با مخالفت قاطع چین و روسیه مواجه شد.
به عقیده «مارک هیبس» بعید است ایران، برای رفع نگرانی‌هایی که گزارش اخیر ایجاد کرده است، همکاری سودمندی با آژانس داشته باشد. واشنگتن باید بتواند در طی ماه‌های آینده، راهکار دقیقی را برای حفظ فشارها بر ایران انتخاب کند، به گونه‌ای که همزمان بتواند جلوی افزایش و مهارناپذیری انتقادات را نیز بگیرد. در این میان آمریکا ممکن است بتواند از تعهد روسیه به دیپلماسی، به مثابه فرصتی بالقوه سود برد. اما در نهایت همه چیز به گفت‌وگوهای قریب‌الوقوع میان روسیه، ایران، و دیگر کشورهای علاقه‌مند به راهکارهای دیپلماتیک برای رفع این بحران، بستگی خواهد داشت.
متن این پرسش و پاسخ به شرح زیر است:
* در سال‌های اخیر، کشورهای غربی، برخلاف رویه معمول، بدون توافق با دیگر اعضا، قطعنامه‌هایی را از جانب شورای حکام صادر کرده‌اند
- حمایت هر پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل، از قطعنامه شورای حکام آژانس، تا چه اندازه می‌تواند مهم و سرنوشت‌ساز باشد؟
- این حقیقت که انگلیس، فرانسه، روسیه، و آمریکا همگی از صدور قطعنامه‌ای علیه ایران حمایت کردند، عملا بدان معنی بود که این قطعنامه با پشتیبانی محکم 35 عضو شورای حکام آژانس، صادر خواهد شد؛ و این دقیقا همان اتفاقی بود که افتاد. تنها دو کشور -کوبا و اکوادور- با این قطعنامه مخالفت کردند و یک کشور -اندونزی- به آن رای ممتنع داد، اما باقی اعضا با آن موافقت کردند.
برای آمریکا و سایر کشورهای غربی، این رویکرد به منزله بازگشت شورا به اتفاق نظر سابق در تصمیم‌گیری‌ها بود. در سال‌های اخیر، مسائل مربوط به گسترش سلاح‌های هسته‌ای، اعضای شورا را در جهت‌گیری نسبت به مساله کره شمالی به قطب‌های مخالفی تبدیل کرده بود و روز به روز نیز بر عمق شکاف‌های حاصل افزوده می‌شد. این مساله با اتخاذ تصمیماتی یک‌طرفه - بدون در نظر گرفتن توافق کامل اعضا- از جانب کشورهای غربی همراه شد که حرکتی مغایر با سنت‌های مرسومی بود که در طول بیش از نیم قرن اخیر همواره مراعات شده بودند.
برای مثال در ماه ژوئن، شورا با پشتیبانی غرب، علی‌رغم مخالفت چین و روسیه، قطعنامه‌ای در محکومیت سوریه صادر کرد. این قطعنامه، عدم همکاری سوریه از پادمان‌های آژانس را به شورای امنیت برد، اما چین و روسیه در برابر اعمال تحریم‌ها علیه سوریه موضع‌گیری و قطعنامه را وتو کردند.
* گزارش آژانس، به تحریک غرب، و با هدف دستیابی به بهانه‌ای برای اعمال تحریم‌های بیشتر منتشر شد
از اواسط سال جاری، تعداد اندکی از کشورهای غربی، به طور خاص انگلیس و فرانسه، سعی در به تصویب رساندن قطعنامه‌ای از جانب آژانس داشتند که متضمن تحریم‌های بیشتری علیه ایران باشد. اما از اوایل اکتبر، غرب به وضوح دریافت که چین و روسیه در مقابل چنین قطعنامه‌ای خواهند ایستاد. از سوی دیگر این کشورها «یوکیا آمانو»، دبیر کل آژانس را ترغیب کردند که اطلاعات گردآوری شده توسط آژانس را -مبنی بر شمول برنامه هسته‌ای ایران بر فعالیت‌هایی در زمینه‌های مرتبط با تولید سلاح‌های اتمی- به شورا گزارش دهد. اما با تسلیم این گزارش از سوی آمانو به آژانس، در اویل ماه جاری، چین و روسیه به شدت به آن اعتراض کردند.
کشورهای غربی که در پی این بودند که بر اساس این گزارش، قطعنامه‌ای را علیه ایران صادر کنند، اکنون باید انتخاب می‌کردند: رضایت دادن به قطعنامه‌ای ضعیف که تمام اعضا با آن موافقت کنند یا پذیرفتن خطر به شور گذاشتن محتوایی شدید و خشن‌تر که امکان داشت توسط چین یا روسیه رد شود؛ یعنی دو کشوری که دارای دو حق، از پنج حق وتوی شورای امنیت بوده و می‌توانستند اسناد حاوی یافته‌های آژانس در رابطه با فعالیت‌های تسلیحاتی ایران را امضا نکنند. علاوه بر این، مخالفت چین و روسیه با صدور قطعنامه، به احتمال زیاد می‌توانست به منزله رای منفی بسیاری از کشورهای در حال توسعه و همین طور اعضای جنبش عدم تعهد باشد.
* رویکرد این قطعنامه برخلاف رویه معمول، از موضع‌گیری گزارش آژانس نیز ضعیف‌تر بود
- آیا این قطعنامه، فشارها را بر ایران افزایش می‌دهد؟
- به طور مستقیم، خیر. اگر ایران حقیقتا قصد همکاری نداشته باشد، با اتخاذ «سیاست هویج» در برابر آژانس، به راحتی می‌تواند مانع اقدامات شدیدتر و افزایش فشارها شود. یک دیپلمات غربی پس از نشست آژانس، زیر نظر «محمد البرادعی» -دبیر کل سابق آژانس پیش از آمانو- به شوخی می‌گوید: «همیشه لحن گزارشات آژانس علیه ایران ضعیف، و لحن قطعنامه‌های ما شدید بود. این بار برعکس شد.»
* برخی سران کشورهای غربی در پی سلب حقوق ایران در بهره‌برداری صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای هستند
چین و روسیه به سختی در مورد عبارات به کار رفته در قطعنامه، چانه‌زنی کردند تا این اطمینان حاصل شود که شورا «کماکان از راه‌حل‌های دیپلماتیک [برای رفع بحران ایران] استقبال می‌کند» و به حقوق تهران در زمینه استفاده‌های صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای احترام می‌گذارد -حقی که به ادعای برخی از سران کشورهای غربی، به عنوان جریمه، باید از ایران سلب شود. به وضوح دیده می‌شود که این قطعنامه، اشاره‌ای به یافته‌های آژانس در ارتباط با فعالیت‌های تسلیحاتی ایران نداشته و نه تنها ایران را با تحریم‌های بیشتر تهدید نمی‌کند، که حتی ضرب‌الاجلی را نیز برای پاسخ‌گویی ایران به سوالات طرح شده توسط آژانس در خصوص این فعالیت‌ها، تعیین نمی‌کند.
اما به طور غیرمستقیم، فشارهای بیشتری بر ایران اعمال خواهد شد؛ و حمایت قریب به اتفاق اعضا از قطعنامه آژانس، متضمن این امر خواهد بود. جدای از این، تهدیدات طرح شده از جانب مقامات رسمی اسرائیل در ماه جاری، به اعضای دایم شورای امنیت کمک می‌کند که بتوانند تهران را متقاعد کنند که تلاش برای یافتن راه‌حلی مبتنی بر گفت‌وگو، بهترین اقدام در جهت حفظ منافع ایران خواهد بود.
* اوباما به دنبال یافتن راه‌حلی مسالمت‌آمیز است
- آیا آمریکا به دنبال قطعنامه شدید اللحن‌تری علیه ایران بود؟
- آمریکا با اعمال قدرت، آمانو را وادار کرد تا فعالیت‌های تسلیحات هسته‌ای ایران را به آژانس گزارش دهد، و امیدوار بود که به تبع، شورا قطعنامه‌ای را علیه ایران صادر کند. از سوی دیگر، باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا، با توجه به برنامه‌های سیاسی خود برای انتخابات سال آینده، مایل نیست که تلاش‌هایش در زمینه یافتن راه‌حلی مناسب برای مساله ایران، از دید کنگره و رقبای جمهوری‌خواه، شکست‌خورده به حساب آید.
* سران غربی، با بازیچه قرار دادن قطعنامه‌ها، به دنبال تشدید فشارها بر تهران هستند
در عین حال، باز هم اولویت آمریکا انتخاب رویکردی مشترک نسبت به مساله ایران در آژانس بود، به گونه‌ای که موافقت و همراهی هر پنج عضو دایم شورای امنیت را به همراه داشته باشد. یعنی چنین رویکردی تنها به عنوان تضمینی برای پشتیبانی قریب به اتفاق اعضای شورا از قطعنامه، در پیش گرفته شد؛ قطعنامه‌ای چنان دقیق و واضح که نتواند بازیچه دست سیاستمدارانی -چه در پایتخت‌های اروپا و چه در رأس قدرت آمریکا- شود که به دنبال اعمال تحریم‌های ماجراجویانه‌ای در برابر ایران هستند. اقدامی که نه تنها می‌تواند به مهار انتقادات را از دست خارج کند، که از سوی دیگر، به اقتصاد آمریکا نیز لطمه خواهد زد.
* «ایران هیچگاه فعالیت‌های هسته‌ای خود را متوقف نخواهد کرد»
- چرا چین و روسیه آخرین گزارش آژانس را مناقشه‌آمیز می‌دانند، و ظاهرا مخالف اعمال مهارهای قوی‌تر بر بلندپروازی‌های هسته‌ای ایران هستند؟ آیا این دو کشور با دیدگاه غرب در این خصوص که ایرانی هسته‌ای تهدیدی برای امنیت و صلح جهانی محسوب می‌شود، هم‌عقیده نیستند؟
- چین و روسیه به خوبی می‌دانند که ایرانی هسته‌ای می‌تواند ثبات منطقه را به مخاطره انداخته و تهدیدآمیز عمل کند و اینکه تهران پس از دستیابی به چنین امکاناتی بر شدت سیاست‌های تهاجمی و مداخله‌جویانه خود در منازعات سیاسی جاری در منطقه خاورمیانه و آسیای مرکزی خواهد افزود. اما ممکن است، هر دو کشور، به علت اختلافات موجود بر سر موضوعات راهبردی‌تر، از مواضع حمایتگرانه خود نسبت به پیشنهادات آمریکا در آژانس عقب‌نشینی کنند. با این حال، منافع اقتصادی و راهبردی چین و روسیه، آنها را وادار خواهد ساخت تا به دنبال تصویب قطعنامه‌ای برای کنترل این بحران باشند که به استناد آن تهران موظف باشد آزادی و امکان دسترسی لازم جهت بررسی ماهیت برنامه‌های هسته‌ای خود را به آژانس داده، تا از این مسیر اطمینان کافی نسبت به صلح‌آمیز بودن این فعالیت‌ها حاصل شود.
با توجه به سابقه ایران در اهمال در روند شفاف‌سازی فعالیت‌های خود، امکان دستیابی به چنین خواسته‌ای که نیازمند اعطای مجوز دسترسی حقیقتا نامحدود آژانس به کارکنان و اماکن مختلف در ایران است، اندکی دور از ذهن می‌نماید. با این حال، اگر چنین اتفاقی بیفتد، تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران متوقف شده، و چین و روسیه بار دیگر می‌توانند روابط آزاد خود را با ایران، به مثابه شرکایی با اهمیت روزافزون تجاری و راهبردی از سر گیرند.
«علی‌اصغر سلطانیه»، سفیر و نماینده دایم ایران در آژانس، در نشست شورا، به وضوح بیان کرد که ایران هیچگاه فعالیت خود را در زمینه غنی‌سازی اورانیوم متوقف نخواهد کرد. چین و روسیه بر این باورند که اقتصاد ایران به چنین فعالیت‌هایی احتیاج دارد. به علاوه بر اساس اتفاق نظر هر دو کشور، اعمال فشار بر ایران برای پذیرش علنی این موضوع که سابق بر این، درگیر فعالیت و تحقیقات در زمینه تسلیحات هسته‌ای بوده است، تنها نتایجی خلاف انتظار به بار خواهد آورد. زیرا این فشار، در حکم مانعی در مسیر دستیابی به راه‌حلی خردمندانه و مبتنی بر گفت‌وگو خواهد بود.
* چین و روسیه به دنبال مهار نفوذ آمریکا در خاورمیانه و آسیای مرکزی هستند
- منافع حمایت از ایران، برای چین و روسیه چیست؟
- مهار نفوذ آمریکا در خاورمیانه و آسیای مرکزی، به نفع چین و روسیه خواهد بود، و در حال حاضر نیز هر دو کشور در حال گسترش روابط راهبردی خود با ایران هستند.
ایران عضو ناظر «سازمان همکاری شانگهای» است. روسیه و چین، تحت نظارت این سازمان با هدف مبارزه با تروریسم و جنبش‌های تجزیه‌طلبانه در منطقه، در زمینه تبادل اطلاعات و اجرای مانورهای نظامی مشترک به همکاری پرداخته و همین طور با هدف دستیابی به توافقی تجاری در منطقه، در حال مذاکره هستند.
روسیه از بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان جنگ‌افزارهای معمولی ایران به شمار می‌آید، و طبق تخمینی غیررسمی، به سبب اعمال تحریم‌های بین‌المللی، مبلغی نزدیک به 20 میلیارد دلار را بابت قراردادهای لغو شده فروش تسلیحات به ایران، از دست داده است. به علاوه، روسیه مشتاق است بتواند رآکتورهای هسته‌ای بیشتری را به ایران بفرستد؛ تجارتی که به احتمال زیاد به محض اجرای دور جدید تحریم‌های شورای امنیت، از بین خواهد رفت.
* وابستگی چین به نفت ایران، بیش از وابستگی آمریکا به نفت عربستان است
برای هر دو کشور، ایران شریک عمده‌ای در اجرای پروژه‌های انرژی به شمار می‌آید. روسیه و ایران هر دو از اعضای «مجمع کشورهای صادرکننده گاز» هستند، که در سال 2001 و با هدف ایجاد کارتل تولیدکنندگان گاز طبیعی تاسیس شد. از سوی دیگر و در حال حاضر به استناد رشد ثابت واردات گاز طبیعی و فراورده‌های نفتی در سال‌های اخیر، به احتمال زیاد چین، تبدیل به تنها شریک تجاری بزرگ ایران شده است. در صورتی که شورای امنیت، تحریم‌های بیشتری را در رابطه با مسائل هسته‌ای علیه ایران وضع کند، بانک‌های تامین کننده منابع مالی مسیر دوطرفه تجارت، میان این کشور و روسیه و چین، و به تبع واردات انرژی سوخت چین از ایران، آسیب خواهد دید. وابستگی فعلی چین به نفت ایران، شاید حتی بیش از وابستگی آمریکا به نفت عربستان سعودی باشد.
* پاسخ ایران به گزارش آمانو، اعتبار نتیجه‌گیری‌های آژانس را خدشه‌دار می‌کند
- تبعات برخورد دیپلماتیک با ایران، چه بود؟ ایران چه واکنشی نسبت به قطعنامه و گزارش آژانس نشان داد؟
- همانطور که پیش‌بینی می‌شد، ایران گزارش آمانو را به سختی مورد حمله قرار داد و مجددا تاکید کرد که اطلاعات موجود در این گزارش از منابع اطلاعاتی غربی تامین شده‌اند. جدای از این، ایران پاسخ‌هایی را به 20 پرسش مطرح شده در گزارش آمانو به آژانس، تهیه کرده و در اختیار دولت‌های عضو قرار داده است، که اعتبار نتیجه‌گیری‌های آژانس را زیر سوال می‌برد.
* با بسته شدن برنامه کاری 2007، آژانس موظف است به وضعیت سابق پادمان‌های خود در ایران برگردد
سلطانیه، در نشست شورا اعلام کرد که «برنامه کاری» سال 2007 -دستور جلسه‌ای شامل مسائلی که آژانس و ایران بر لزوم حل و فصل آنها توافق داشتند- بسته شده است، بنابراین آژانس موظف است تا دوباره به وضع سابق پادمان‌های خود در ایران بازگردد، و نیز اینکه ایران در نشستی که این هفته با حضور آمانو، با موضوع «خاورمیانه عاری از تسلیحات هسته‌ای» برگزار می‌شود، شرکت نخواهد کرد.
* ایران هیچ اقدامی در واکنش به قطعنامه نشان نخواهد داد
در اواخر اکتبر، تهران به آژانس اطلاع داد که با گفت‌وگو بر سر اهم نکات اتهامات وارد شده به ایران در خصوص فعالیت‌های هسته‌ای تسلیحاتی موافق است و به زودی با بازرسان رسمی آژانس، در ایران ملاقات خواهد کرد. اما پس از انتشار گزارش آمانو و نشست شورای حکام، احتمال برگزاری چنین ملاقاتی دور از ذهن به نظر می‌رسد. ایران هیچ اقدامی در واکنش به قطعنامه نشان نخواهد داد. ممکن است اندکی پیش از نشست بعدی شورا در ماه مارس، ملاقاتی با ایران انجام شود، اما این احتمال تماما به گفت‌وگوهای میان روسیه و ایران بستگی دارد. در صورت سر نگرفتن چنین ملاقاتی، شانس اندکی برای پیشرفت مذاکرات میان ایران و آژانس، تا پیش از دور بعدی نشست شورای حکام در ماه مارس، قابل تصور است.
* طرح پیشنهادی «گام به گام» روسیه به ایران، می‌تواند راهگشا باشد
- آیا روسیه در حال انجام یک بازی راهبردی، برای گفت‌وگو بر سر قطعنامه است؟ نقش آمریکا در این میان چیست؟
- هنوز نه. در آگوست، «سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه، طرحی به ایران پیشنهاد داد که در میان رسانه‌ها با عنوان رویکرد «قدم-به-قدم» شهرت پیدا کرده است که در صورت عمل به آن تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران به تدریج، حذف و برداشته می‌شوند. اما هنوز جزئیات بیشتری در این خصوص فاش نشده است.
روسیه ممکن است با مشارکت دیگر کشورهای شورای حکام آژانس و شورای امنیت، راهکاری پیشنهاد دهد که طبق آن بتوان تهران را به کاهش سطح غنی‌سازی اورانیوم تا حد لازم برای تولید سوخت در راکتور نیروگاه‌های شهری، و محدود کردن مراکز فعالیت‌های هسته‌ای به احتمالا یک یا دو منطقه در ایران متعهد ساخت. تهران موظف به اجرای مفاد پروتکل الحاقی آژانس است که مطابق آن، آژانس می‌تواند برای قضاوت در خصوص ماهیت صلح‌آمیز فعالیت‌های هسته‌ای ایران، مجوز دسترسی بسیار بیشتر و آزادتری به کارمندان و سایت‌های هسته‌ای در داخل کشور داشته باشد. با توجه به عدم همکاری ایران، از سال 2003 تا کنون، آژانس نتوانسته است که در این مورد به نتیجه‌ای نهایی برسد.
* در شرایط فعلی آمریکا در پس‌زمینه این تصمیم‌گیری‌ها باقی می‌ماند
با توجه به انتخابات ریاست‌جمهوری پیش‌رو در آمریکا، اوباما فاقد آزادی‌های لازم سیاسی برای قرار دادن راهی پیش پای ایران است. در نتیجه آمریکا تنها باید منتظر و امیدوار باشد، که بتواند با توجه به محتوای پیشنهاد روسیه، بسته پیشنهادی خود را به شکلی قابل پذیرش از جانب اعضای دایم شورای امنیت، آلمان، و ایران، طراحی کرده و به گفت‌وگو بگذارد. پس در هر صورت و در شرایط فعلی، آمریکا در پس‌زمینه این تصمیم‌گیری‌ها باقی خواهد ماند.
* تحریم‌های نفتی، اثر اندکی بر فعالیت‌های ایران داشته، اما آسیب‌های بزرگی به اقتصاد آمریکا وارد می‌کند
تا همین جا نیز آمریکا، انگلیس، و کانادا، در هفته گذشته، پیشنهاداتی در زمینه تحریم‌های جدید علیه ایران -بر پایه تحریم‌های فعلی- مطرح کرده‌اند. اوباما به احتمال زیاد از این تحریم‌های جدید -که بر فعالیت‌های مالی ایران تاثیرگذارند- حمایت خواهد کرد، اما چنین حمایتی را در قبال اقدامی احساسی چون مجرم شناختن بانک مرکزی ایران و همین طور تحریم صنایع نفت این کشور که منجر به بالا رفتن قیمت نفت در بازارهای جهانی می‌شود، نشان نخواهد داد -چنین حرکتی می‌تواند تاثیر اندکی بر حل مساله هسته‌ای ایران بگذارد، اما به طور قطع آسیب‌های بزرگی به اقتصاد آمریکا وارد خواهد کرد.