بسم الله الرحمن الرحیم
باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا در پی حوادث خونبار پاریس و کالیفرنیا، طی سخنانی از عزم جدی آمریکا و تشدید حملات هوایی برای از بین بردن گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) در سوریه و عراق خبر داد.
نکته قابل توجه در اظهارات آقای اوباما این بود که آمریکا "نباید به یک جنگ طولانی و زمینی در عراق و سوریه کشیده شود. این چیزی است که داعش خواهان آن است."
او افزود: "آنها می‌دانند که اگر ما اراضی کشورهای بیگانه را اشغال کنیم آنان قادر خواهند بود سال‌ها ما را درگیر جنگ‌های چریکی کنند (که نتیجه آن) هزاران کشته از نفرات ارتش و خشک شدن منابع (مالی) ما خواهد بود (ضمن اینکه) از حضور ما برای جذب نیروهای ستیزه‌جوی جدید بهره خواهند برد." (بنظرم تحلیلش از ماجرا دقیق هستش و به ضعفهاشون واقفند)
داعش اخیراً شکست هایی را در عراق (از دست دادن سنجار) و سوریه (واگذار کردن پایگاه هوایی کویروس) متحمل شده است، اما بین وارد کردن ضربات مقطعی و از میان بردن کامل این نیرو تفاوت عمده‌ای وجود دارد. مشکل آمریکا در اینجا ظاهر می‌شود که هیچ تجربه‌ای در زمینه جنگ‌های نامنظم وجود ندارد که یک نیروی دولتی توانسته باشد صرفاً با اتکا به حملات هوایی یک نیروی شورشی را از میان برده باشد. متخصصان نظامی هم یک صدا معتقدند که بدون استفاده از نیروی زمینی، از میان بردن این گروه امری غیر محتمل است.
آمریکا تلاش کرد این خلاء را با آموزش و تجهیز نیروهای میانه‌رو مخالف بشار اسد پر کند و از آنان در جنگ زمینی علیه داعش استفاده کند. این پروژه عظیم ۵٠٠ میلیون دلاری با شکست فاحشی روبرو شد. حدود سه ماه پیش ژنرال لوید آستین، فرمانده "فرماندهی مرکزی آمریکا" به کمیته نیروهای مسلح سنا گفت که حاصل پروژه مزبور، پس از صرف ۴٢ میلیون دلار، در اختیار داشتن ۴ یا ۵ نفر برای استفاده در جنگ علیه داعش است!
تلاش‌های مشابه آمریکا برای تربیت یک ارتش مجهز و مؤثر در عراق هم نتیجه نداده بود. در جریان تصرف موصل توسط داعش در عراق ٣٠٠٠٠ نیروی عراقی از برابر ٨٠٠ ستیزه‌جوی داعش گریختند.
شایعاتی وجود دارد مبنی بر اینکه کشورهای عرب سنی قرار است به اتفاق یکدیگر یک نیروی زمینی مشترک را به این منظور شکل دهند. اما این نیروهای کلاسیک، به احتمال قوی، سرنوشتی بهتر از نیروهای قدرتمند ناتو در افغانستان نخواهند داشت. ناتو پس از حدود ١۴ سال حضور در افغانستان هنوز موفق به شکست دادن طالبان نشده است.
(کشورهای عربی را هم به حساب نیاوردند طبق این گزارش)
در جنگ‌هایی که طبیعت نامتقارن دارند، صرف نظر از تجهیزات و نفرات، "اراده و اعتقاد به مبارزه" نقش تعیین کننده را بازی می‌کند. شکست ارتش‌های قدرتمندی مانند آمریکا در ویتنام و شوروی در افغانستان به دلیل برتری اعتقادی حریفان بر ارتش کلاسیک آنان بود. برای مقابله با داعش، به نیروهایی نیاز است که از نظر اراده و اعتقاد به مبارزه با ستیزه جویان داعش برابری کنند. تا کنون دو نیرو از خود چنین خواصی را بروز داده‌اند. یکی کردهای سوری و دیگری نیروهای نیابتی ایران.
آیا کردها می‌توانند نیرویی باشند که آمریکا با همکاری آنان بتواند جنگ علیه داعش را به پیروزی برساند؟ واقعیت این است که کردها اولاً برای بقاء و ثانیاً برای گرفتن اراضی بیشتر در سوریه مبارزه می‌کنند، چرا که نهایتاً هدف آنان ایجاد یک حکومت خودمختار کرد است. بعید است که کردها حاضر شوند در سطح کشور سوریه با داعش درگیر شوند چرا که از نظر عقیدتی، جنگی به وسعت کل سوریه موضوع مبارزه آنان نیست.
اما نیروهای نیابتی ایران و خود ایران از انگیزه ایدئولوژیک و راهبردی بالایی برای جنگ همه جانبه با داعش برخوردارند. با این حال آمریکا برای همکاری با ایران با مشکلاتی روبروست. ( با زبان بی زبانی دارد میگوید تنها نیرویی که زورش میرسه همین نیروهای عزیز ایرانی و حامیانشان هستند)
نخست اینکه متحدان منطقه‌ای آن کشور، از عربستان گرفته تا اسرائیل، از چنین همکاری خشنود نخواهند بود. اما احتمالاً این مشکل برای آمریکا قابل حل است چنانکه در جریان توافق هسته‌ای علیرغم مخالفت کشورهای مزبور، آمریکا با ایران به توافق رسید.
مانع دیگری که میتواند بر سر راه آمریکا برای همکاری با ایران باشد، موضوع سرنوشت بشار اسد است. گروهی اعتقاد دارند که ایران به هیچوجه حاضر نیست اسد از قدرت کنار برود. آیا معنای این استدلال این است که ایران می‌خواهد بشار اسد تا ابد بر سوریه حکومت کند؟ واضح است که چنین چیزی امکان ندارد. آنچه که ایران خواهان آن است، ادامه ایفای نقش در سوریه است. این خواسته قابل مذاکره است.
اما بزرگ‌ترین مانع این است که ایران هرگونه همکاری و گفتگوی "دوجانبه" را با آمریکا را به غیر از موضوع هسته‌ای قاطعانه رد می‌کند (هم اکنون ایران با آمریکا و حدود ١٧ کشور دیگر مشغول رایزنی در مورد آینده سوریه است. معنای این امر این است که ایران حاضر است در "مذاکرات چند جانبه" که آمریکا هم حضور دارد شرکت کند، اما همکاری و مذاکرات دوجانبه را که ممکن است به نزدیکی دو کشور منجر شود رد می کند).
آیت الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران در فروردین امسال گفته بود که "مذاکرات در خصوص موضوع هسته‌ای یک تجربه است (و) اگر طرف مقابل از کج‌تابی‌های خود دست بردارد، این تجربه را می‌توان در مسائل دیگر ادامه داد"، اما پس از حصول توافق، صراحتاً اعلام کرد که "مذاکره با آمریکا ممنوع است". او دلیل این موضع‌گیری را هدف آمریکا پس از توافق اعلام کرد و اینکه "آنها به دنبال تغییر محاسبات مسئولان و تغییر افکار مردم در خصوص مسائل انقلابی، دینی و مصالح ملی کشور هستند." این موضع‌گیری، تمام پیش بینی‌ها را در مورد احتمال بهبود روابط ایران و آمریکا بعد از امضاء توافق به هم ریخت.
عدم همکاری ایران با آمریکا برای مبارزه با دشمن مشترک، یعنی گروه‌های جهادی و مشخصاً داعش، فعالیت ایران را در سوریه و عراق با پیچیدگی روبرو می‌کند. این پیچیدگی که ناشی از رقابت دو کشور است به سود داعش است چرا که بخشی از سیاست‌ها و طرح‌های ایران صرف خنثی کردن تأثیر آمریکا و به‌طور غیر مستقیم مبارزه با آمریکا و متحدان آن می‌شود. پیروزی بر داعش از این مسیر، اگر غیرممکن نباشد قطعاً پر هزینه و طولانی خواهد بود. سقوط رمادی احتمالاً نتیجه این رقابت بود.
محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران نگاه دیگری به این مسئله دارد. وی میگوید: "رابطه با آمریکا یا هر کشور دیگری ابزار است و باید در جهت منافع ملی به کار گرفته شود... اصل، پیگیری منافع و اهداف ملی است."
او می‌افزاید: "ما اختلافات اساسی با آمریکا و غرب داریم... (اما) نوعی گفتگو و تعامل اجتناب ناپذیر است. داشتن گفتگو، به معنی پذیرش دیدگاه‌های طرف مقابل و حتی دوستی نیست... هنر دیپلماسی در همین است که بتوانید به حداکثر منافع با حداقل هزینه دست پیدا کنید. در این مسیر با توجه به پیوستگی دنیای کنونی، نمی‌توانید صرفاً حداکثر منافع را از راه تقابل به دست آورید."
اما آیا اصولاً همکاری ایران با آمریکا ممکن است؟ قطعاً. ایران در جریان حمله آمریکا به افغانستان و سرنگون کردن حکومت طالبان و روی کار آوردن دولت حامد کرزی که فرد منتخب دولت آمریکا بود با آن کشور همکاری نزدیک کرد. اما چند هفته بعد پرزیدنت بوش ایران را در فهرست کشورهای "محور شرارت" قرار داد.
آیت الله خامنه‌ای به کرات به این دو موضوع به عنوان یکی از دلایل عدم تمایل ایران به همکاری با آمریکا اشاره کرده است.
منبع
