میگ 21 هنوز هم جت جنگنده بزرگی است
فیشبد های در حال خدمت ، کمترین شباهت را به اجداد روسی خود دارند
نوشته : ROBERT FARLEY
بتاریخ : 30 آگوست 2016
[External Link Removed for Guests]
یک فروند جنگنده F-16 نیروی هوائی امریکا در حال انجام مانور در پرواز نزدیک با یک فروند MiG-21 رومانی موسوم به Lancer در جریان تمرینات مشترک موسوم به Dacian Warhawk در سال 2015
یک فروند جنگنده F-16 نیروی هوائی امریکا در حال انجام مانور در پرواز نزدیک با یک فروند MiG-21 رومانی موسوم به Lancer در جریان تمرینات مشترک موسوم به Dacian Warhawk در سال 2015
یک هواپیمای نظامی می تواند به صورت کاملا آشکار طول عمر کوتاهی داشته باشد ، مخصوصا اگر در دوره فوران فن آوری قرار گرفته باشد . اکثر هواپیماهای ممتاز جنگ جهانی اول تنها درعرض چند ماه کهنه و منسوخ می شدند . این وضع در دوران جنگ جهانی دوم هم تفاوت چندانی نداشت . با طلوع عصر جت تمام ناوگان هواپیماها بدلیل انقضای فن آوری ، کاملا مستهلک می شدند. جنگنده های پیشرفته ای که در آسمان کره جنگیده بودند در عرض چند سال کوتاه بعد ، همگی اسقاط شدند .
اما برخی طرح ها باقی ماندند تا زمان را در بوته آزمایش قرار دهند. بمب افکن B-52 Stratofortress که نخستین پرواز خود را در سال 1952 انجام داد هنوز در حال خدمت است . گونه های جدید هواپیمای ترابری C-130 هنوز در خط تولید قرار دارند در حالیکه طرح اصلی آنها همان طرحی است که در سال 1954 وارد عملیات شد .
اما این دو هواپیما بمب افکن و هواپیمای ترابری بودند و هیچکدام با دیگری سر جنگ نداشت . ولی جنگنده ها مشکل خاصی با طول عمر داشتند چرا که آنها می بایست مستقیما با مدل های جدیدتر می جنگیدند . بنابراین جنگنده های خیلی معدودی از طول عمر زیادی برخوردار بودند ، چه در فرآیند تولید و چه در دوران خدمت .
اما MiG-21 “Fishbed” یک استثناء به شمار می رود.
[External Link Removed for Guests]
یک فروند جنگنده MiG-21 رومانی در حال برخاست از پایگاه هوائی Turzii در سال 2015
نقطه آغاز
نخستین مطالعات جدی در مورد جنگنده MiG-21 در سال 1953 آغاز شد . موفقیت دو جنگنده MiG-15 و MiG-17 حاکی از آن بود که مهندسین هوافضای شوروی می توانند با همتایان غربی خود رقابت کنند و شوروی ها با تولید جنگنده MiG-19 نخستین جنگنده مافوق صوت خود را در اختیار داشتند . اما در دو دهه نخستین پرواز جت ها ، فن آوری به سرعت تغییر نمود به نحوی که جنگنده هایی که در جنگ کره کاملا تفوق و برتری داشتند اکنون در اواسط دهه 1950 کاملا منسوخ شده بودند. جنگنده MiG-15 که زمانی قادر بود تا یک دسته از بمب افکن های B-29 را پراکنده سازد اکنون دیگر حتی نمی توانست خود را به بمب افکن های جدید آمریکائی برساند.
روس ها جنگنده MiG-21 را برای تغییر این وضعیت طراحی کردند ، ضمن آنکه بتواند برتری موثر هوائی را نیز فراهم آورد . این جنگنده که سرانجام از سوی پیمان ناتو Fishbed لقب گرفت می توانست به سرعت 2 ماخ دست یافته و مسلح به یک توپ داخلی بود و توان حمل بین 2 تا 6 تیر موشک را داشت و واقعا از موشک های زمان خودش جلوتر بود. مانند سایر جنگنده ها MiG-21 می توانست در نقش حملات زمینی هم ظاهر شود که البته در این وضعیت قادر به حمل تعداد محدودی بمب و راکت بود.
روس ها مایل بودند تا MiG-21 را مانند سایر جنگنده هایشان بوسیله کنترل زمینی بکار گیرند و به همین دلیل تجهیزات پیچیده و بزرگ رادار را حذف می کردند. در مجموع روسها 10645 فروند Fishbed را بین سال های 1959 تا 1985 تولید کردند . هندوستان هم 657 فروند دیگر را تحت لیسانس و با موافقت مسکو برای انتقال فن آوری تولید نمود ، در همان حال چکسلواکی هم 194 فروند از این جنگنده را نیز تحت لیسانس به تولید رساند .
تحت شرایطی بغرنج و مشکوک ، جمهوری خلق چین به تعداد کافی هواپیما و اسناد فنی لازم برای مهندسی معکوس جنگنده MiG-21 و تولید گونه بومی آن موسوم به Chengdu J-7/F-7 را بدست آورد . چین بین سالهای 1966 تا 2013 تعداد 2400 فروند از جنگنده بومی Fishbed را به تولید رساند. با جمع کردن ارقام فوق جنگنده Fishbed را پر تیراژترین هواپیمای مافوق صوت تولید شده در تاریخ جهان خواهیم یافت.
[External Link Removed for Guests]
یک فروند MiG-21 Fishbed بلغاری در حال برخاست از پایگاه هوائی Graf Ignatievo . جولای 2015
عمر طولانی
با ساخت جنگنده MiG-21 ، مهندسین به یکسری مشکلات اساسی برخورد کردند که تحقیقات بعدی هم نتوانست اساسا راه های بهتری را برای حل آنها پیدا کند. جنگنده های مدرن امروزی نمی توانند خیلی سریعتر از MiG-21 پرواز کنند ، یا توانائی مانور خیلی بهتری داشته باشند. اگرچه این جنگنده های مدرن می توانند تسلیحات و تجهیزات الکترونیک بمراتب پیشرفته تر و پیچیده تری را با خود حمل نمایند اما تعداد زیادی از نیروی هوائی های دنیا اینگونه جنگنده ها را تجملی می دانند و به سادگی خواهان یک هواپیمای ارزان ، سریع و با شرایط نگهداری ساده هستند که بتواند از مرزهای هوائی کشورشان مراقبت کند و گاهگاهی چند بمب را هم بزند .
فیشبد شایستگی خود را اثبات می کند
برای انکه مطمئن شوید ، هواپیمای فیشبد هرگز به عنوان یک جنگنده مفید در غرب مورد استفاده قرار نگرفته است . این جنگنده بال های کوتاهی دارد ، نمی تواند تسلیحات زیادی را با خود حمل کند و از فضای کافی برای نصب تجهیزات پیچیده الکترونیکی هم برخوردار نیست . شکل کابین هم دید کافی و مناسب را برای خلبان فراهم نمی کند.
اما این جنگنده به شکلی کاملا ماهرانه تمام نیازهای شوروی سابق را برای در اختیار داشتن یک جنگنده رهگیر که از طریق رادارهای زمینی هدایت می شد و می توانست برفراز میدان های نبرد دراروپای غربی پرواز کند و بجنگد و به همان نسبت هم نقش یک جنگنده رهگیر ( مستقل ) را هم بازی کند فراهم می نمود .
در طول جنگ سرد ، ایالات متحده تعدادی از گونه های مختلف جنگنده MiG-21 را بدست آورد و سرانجام هم یک گردان از جنگنده های J-7 را از چین خردیداری نمود . به طور کلی خلبانان آمریکائی از این هواپیما به نیکی یاد می کردند و این جنگنده در ایفای نقش خود در موقعیت های آموزشی به عنوان هواپیمای مهاجم فراتر از حد تصور ظاهر می شد . در واقع خلبانان آمریکائی که از آموزش های سطح بالائی برخوردار بودند ، احتمالا قادر بودند تا به مراتب بیشتر از خلبانان روس جنگنده MiG-21 را تحت فشار قرار دهند .
[External Link Removed for Guests]
یک جنگنده MiG-21MF آلمانی در سال 1990
فیشبدها در جنگ
جنگنده MiG-21 هرگز خود را در مرکز میدان جنگ بین دو پیمان ناتو و ورشو نیافت اما قطعا سهم خود را از نبردها دریافت نمود. در ویتنام جنگنده باریک و قلمی MiG-21 دریافت که می تواند با توجه به اندازه و سرعت خود قبل از آنکه جنگنده های آمریکائی با چشم آنها را بیابند و هدف قرارشان دهند ، به سرعت به درون دسته های بمب افکن های آمریکائی نفوذ کند و به این ترتیب در مقابل قوانین نبردهای هوائی آمریکائی برتری هائی داشته باشد . علاوه بر آن اندازه کوچک و قدرت مانور فیشبد به آنها این اجازه را می داد که از گونه های نخستین موشک های هوا به هوا بگریزند . پس از انجام حمله میگ ها می توانستند به خانه برگردند .
اما در روز دوم ژانویه 1967 یک استثناء رخ داد ، هنگامی که یک دسته از جنگنده های F-4 فانتوم تحت فرماندهی خلبان افسانه ای رابین اولدز توانست با نیرنگ فرماندهان ویتنام شمالی را به یک درگیری فاجعه بار بکشاند. فانتوم ها توانستند 7 فروند از فیشبدها را در همان روز سرنگون سازند که خلبان یکی از فیشبدها نگوین وان کوک بود . او توانست از سقوط جان سالم به در ببرد و بعدها رکورد 9 شکار را در ادامه جنگ به نام خود ثبت نماید . این امر می تواند نگوین را به عنوان پرافتخارترین خلبان فیشبد در تمام دوران مشخص سازد اگرچه تعداد دیگری از خلبانان ویتنامی و خلبانان سوری را هم می توان به عنوان خلبان پر افتخار MiG-21 معرفی نمود.
جنگنده MiG-21 به صورت گسترده ای در جنگ های خاور میانه مورد استفاده قرار گرفت . در جریان نخستین حملات جنگ شش روزه اعراب و اسرائیل ، جنگنده بمب افکن های اسرائیلی توانستند فیشبدهای مصری و سوری را نابود سازند . اما در ادامه جنگ فرسایشی در یوم کیپور و لبنان فیشبدها با جنگنده های اسرائیلی جنگیدند و معمولا به دست خلبانان برجسته اسرائیلی به سختی شکست می خوردند .
در یک مورد ، جنگنده های اسرائیلی چندینMiG-21 را که توسط خلبانان شوروی هدایت می شدند مورد حمله قرار داده و تعدادی از آنها را سرنگون ساختند . موفقیت هواپیماهای غربی در مقابل فیشبد در خاورمیانه ، و همچنین انگولا ، عده زیادی را به این نتیجه رساند که جنگنده های شوروی در مقابل حریفان غربی خود دچار شکست فاحشی شده اند . اما موضوع سطح آموزش خلبانان چنین مقایسه ای را دشوار می سازد .
جنگنده MiG-21 کفایت خود را بیشتر مرهون سطح آموزش خلبانان است . برای مثال ، خلبانان هندی MiG-21 در جریان جنگ سال 1965 هند و پاکستان ، و در جریان جنگ سال 1971 و همچنین در جنگ کارگیل توانستند به شکارهائی دست یابند . همچنین فیشبدها در جریان نبردهای هوائی در جنگ ایران و عراق به خوبی خود را روسفید نمودند .
[External Link Removed for Guests]
یک فروند MiG-21bis لهستانی در سال 1995
بهینه سازی ها
در اواخر دهه 1980 و 1990 با جایگزینی گونه های پیشرفته تر در خط اصلی خدمت ، و پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی که منجر به کاهش دراماتیک استعداد رزمی روسیه گردید ، شمار جنگنده های MiG-21 عملیاتی هم رو به کاهش نهاد . مشتریان شوروی هم به همان نسبت دچار تنگنا شده بودند و دیگر قادر نبودند هواپیماهای خود را در خدمت نگاه دارند . اما هنوز تعدادی از نیروهای هوائی به استفاده از جنگنده MiG-21 و گونه های چینی آن ادامه می دادند.
جنگنده MiG-21 هم اکنون در حال خدمت در 18 نیروی هوائی در سراسر جهان است که دو نیروی هوائی عضو پیمان ناتو ، رومانی و کرواسی را هم شامل می شود. فیشبدها از سال 1960 در حدود 40 نیروی هوائی دیگر هم پرواز کرده اند . البته شمارش کشورهای استفاده کننده دشوار است چرا که بعضی وقتها کشورهائی که میگ ها برایشان خدمت کرده اند دیگر وجود خارجی ندارند.
جنگنده های ( چینی ) J/F-7 در 13 کشور دیگر خدمت کرده اند که توسط 4 کشور از آن تعداد بازنشسته شده اند. کشورهای چین ، روسیه و اوکراین هنوز در حال کار بر روی نگهداری و بهینه سازی باقیمانده هواپیماهای موجود هستند. ظهور چاپ سه بعدی می تواند حتی سرویس و نگهداری فیشبدهای موجود در حال خدمت را برای کاربران راحت تر نماید چرا که آنها می توانند قطعات یدکی را در داخل کشورشان تولید و بهینه سازی ها را انجام دهند.
همین تعداد معدود فیشبدهای در حال خدمت هم با اسلاف خود که در سال 1959 از خط تولید خارج شدند بسیار تفاوت دارند. آنها تسلیحات متفاوت و بسیار پیچیده تری شامل موشک های هوا به هوای R-60 و Magic 2 و حتی Python III را با خود حمل می نمایند. این امر آنها را به مراتب کشنده تر از عموزاده های سالخورده خود می سازد . علاوه بر آن ، بهینه سازی تجهیزات الکترونیک آنها سبب بهبود کارکرد رادار و تجهیزات ارتباطی شده و امکان نصب مهمات هدایت شونده دقیق را نیز فراهم آورده است .
[External Link Removed for Guests]
کابین یک فروند MiG-21bis در موزه هوانوردی در مرکز فنلاند
آیا MiG-21 قادر است تا سال 2059 همچنان در خدمت باقی بماند ؟
چین تولید جنگنده J-7 را متوقف ساخته است و این یعنی ما شاهد خروج آخرین گونه جنگنده MiG-21 از خط تولید هستیم . کرواسی و رومانی هم آخرین فیشبدهای خود را تا 5 سال آینده کنار خواهند گذاشت . پس از بروز رگباری از حوادث ، سرانجام هندوستان هم جنگنده های MiG-21 خود را بازنشسته نمود ( با فرض اینکه می تواند یک جنگنده جایگزین را تولید و یا خریداری نماید . ) جنگنده های چینی J-7 هم برای انجام ماموریت های آموزشی و یا دفاع نقطه ای مورد استفاده قرار خواهند گرفت .
اما با این وجود به سختی می توان پایانی برای فیشبدها تصور نمود. تعداد زیادی از انواع جنگنده های J-7 و F-7 هنوز در وضعیت مناسبی قرار دارند و می توانند برای مدت مدیدی واقعا در خدمت بمانند. بنگلادش در سال 2013 آخرین سری جنگنده های F-7 را دریافت نمود و به این زودی ها نیازی به جایگزینی آنها نخواهد داشت . تعداد دیگری از نیروهای هوائی دنیا نیز خیلی ساده ، به چیزی به مراتب پیچیده تر یا پر هزینه تر از یک فیشبد نیازی ندارند.
احتمالا هرگز یک جنگنده 100 ساله را شاهد نخواهیم بود ( اگرچه بمب افکن B-52 احتمالا می تواند تا قبل از بازنشستگی نهائی واقعا به این عدد برسد ) . اما جنگنده MiG-21 می تواند بدون زحمت و به سادگی به سن 60 و حتی احتمالا 70 سالگی برسد . این اعداد MiG-21 را تبدیل به یک جنگنده اسطوره ای مربوط به عصر مافوق صوت تبدیل خواهد کرد.
تکمله
چهل و پنجمین سالگرد نبرد بزرگ هوائی المنصوره .
در تاریخ 14 اکتبر 1973 ، که از سوی عده ای بعنوان بزرگترین و طولانی ترین نبرد در تاریخ جت های جنگنده نام برده می شود ، درگیری هوائی بین حدود 60 جنگنده MiG-21 مصری و 120 جنگنده اسرائیلی برفراز منطقه المنصوره و برای مدت غیر قابل باور 35 دقیقه درگرفت . این نبرد به بهای سرنگونی 17 فروند جنگنده اسرائیلی ( اسرائیلی ها به این رقم اعتراض دارند ) و 6 جنگنده Mig مصری به پایان رسید .