داستان غریب سامانه اس 300! آیا تنها راه حل‌های حقوقی ؟

[kimia 55]

دیپلماسی ایرانی:روس‌ها کماکان و تا زمانی که بازی با برگ ایران به منافع آنها و کسب امتیاز از غرب، نتایج مطلوب و پرسود داشته باشد، به تعبیری وعده‌های بدون پشتوانه را همچنان تکرار خواهند کرد! آیا تنها راه حل‌های دیپلماتیک، و حداکثر، حقوقی برای وادار کردن یک دولت به تمکین در برابر تعهدات و اجرای قراردادهای قانونی و حقوقی کافی است ؟
دو تحلیل و چند نکته مهم:
- اعتماد و اتکا به چنین دولتی (روسیه) در عرصه بین المللی تا چه اندازه اطمینان آور و به سود منافع ملی و نتیجه بخش است؟
۲- آیا تنها راه حل‌های دیپلماتیک، و حداکثر، حقوقی برای وادار کردن یک دولت به تمکین در برابر تعهدات و اجرای قراردادهای قانونی و حقوقی کافی است و راه دیگری، از جمله تجدیدنظر در نوع روابط و تعریف استراتژی جدید و اطمینان بخش، وجود ندارد؟!
به نظر نگارنده با اندکی تامل در موضع اخیر رهبران روسیه در ارتباط با سامانه دفاع موشکی اس ۳۰۰ و اینکه بر خلاف قواعد بین المللی اعلام کردند، این سامانه تحویل نخواهد شد و مسکو تنها خود را متعهد به پرداخت مبلغ پیش پرداخت قرار داد می‌داند!! پاسخ سوالات مطرح شده را می‌گیریم!
رهبران مسکو، صریحا اعلام کرده‌اند، از آنجائیکه متعهد به قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد، در خصوص جمهوری اسلامی ‌هستند، از واگذاری سامانه دفاع موشکی "اس ۳۰۰" به رغم وعده‌هایی که پیشتر می‌دادند و بخش اعظم این وعده‌ها به پیش از قطعنامه شورای امنیت باز می‌گردد، خودداری خواهند کرد! همچنین، ظاهرا به بندی از قرارداد فروش این سامانه به ایران، با عنوان "فورس ماژور" استناد کرده و مدعی شده‌اند که تنها خود را موظف به بازگرداندن پیش پرداخت خرید این سامانه به جمهوری اسلامی‌ می‌دانند!
به نظر نگارنده چهار نکته در این شرایط حائز اهمیت است:
۱- نخست اینکه تحت هیچ شرایطی نباید پیگیری‌ها و رایزنی‌های دیپلماتیک، از دستور کار خارج شود و لزوما باید از هرگونه برخورد احساسی و هیجانی پرهیز کرد.
۲- پیگیری‌های حقوقی و فنی از طریق نهادهای حقوقی بین المللی باید تحت هر شرایطی در دستور کار باشد، بنابراین آنطور که برخی کارشناسان سیاسی در گفت و گو با سایت خبرآنلاین، گفته‌اند که باید پیش پرداخت را گرفت و به تقویت سامانه دفاع هوایی از طرق دیگر پرداخت، نباید از موضع انفعال با موضوع برخورد کرد. باید دید، آیا بر فرض وجود بندی با عنوان "فورس ماژور"، و انطباق آن با قطعنامه اخیر شورای امنیت سازمان ملل متحد، بر اساس قاعده حقوقی "عطف به ماسبق"، استناد به این بند تا چه اندازه حقوقی و فنی و قابل پذیرش است؟
۳- همانطوریکه بارها صاحبنظران و آگاهان سیاسی تاکید کرده‌اند، اتکاء و سرمایه گذاری بیش از حد متعارف و گره زدن منافع ملی با مسکو، بدون پیش بینی جایگزین مطمئن، عقلائی نیست، بنابراین، شکل روابط با روسیه نیاز به تجدیدنظر جدی دارد و باید ضمن طراحیِ ساز و کارهای مناسب، برای اصلاح و تغییر استراتژی و تاکتیک، تلاش کرد همزمان روس‌ها را در میدان‌های دیگر تحت فشار قرار داد. این فشارها می‌تواند مستقیم یا غیر مستقیم از طریق به چالش کشیدن منافع مسکو در ارتباط با سایر کشورها و یا انتخاب شریک قابل اعتماد و موازی با این دولت باشد!
۴- همچنین؛ بررسی دوباره ی محتوا و بندهای قرارداد مربوط به خرید سامانه دفاع موشکی اس ۳۰۰ اجتناب ناپذیر است به خصوص، تعمق دوباره در بندی که روسها بدان استناد می‌کنند! آیا ممکن است چنین غفلتی در جریان تنظیم قرارداد، از ناحیه حقوقدانان ایرانی درگیر موضوع، رخ داده باشد!؟ باید دید که بند فورس ماژور در این قرارداد یعنی چه؟ و به لحاظ حقوقی چگونه تعریف و تطبیق داده می‌شود؟ به تعبیری مصادیق این بند چیست؟

[kimia 55]

تحریم‌ها برای روسیه مصداق فورس ماژور نیست
ديپلماسى ايرانى: روسیه قرارداد 800 ميليون دلارى خريد سامانه دفاع موشکى اس 300 به ایران را به صورت يک طرفه فسخ کرده است. ایران این اقدام را خلاف قرارداد می‌داند و اعلام کرده که روس‌ها باید به خاطر فسخ قرارداد پاسخگو باشند و به ایران غرامت بپردازند و قصد شکایت از روسیه را دارد. به نظر شما ایران می‌تواند از روسیه به خاطر فسخ یک‌جانبه این قرارداد شکایت کند؟

این بستگی به قرارداد دارد و این که این قرارداد چگونه تنظیم شده است. باید به قرارداد مراجعه شود تا بررسی شود آیا روسیه امکان فسخ یک‌جانبه این قرارداد را داشته است یا خیر. در قراردادهاى مربوط به تسليحات جنبه‌هاى محرمانه‌اى وجود دارد و من چون از مفاد قرارداد اطلاع ندارم نمى‌توانم برآورد درستى داشته باشم که آيا مکانيسم‌هاى حقوقى لازم در اين قرارداد پيش بينى شده يا نه.

آن طور که مقامات ایران می‌گویند در این قرارداد به روسیه حق فسخ یکجانبه داده نشده است. اگر چنین باشد ایران به چه صورت می‌تواند از روسیه شکایت کند؟ چه مرجعی رسیدگی کننده به این شکایت است؟

به هر حال ممکن است تفسیر روسیه از تفسیر ایران متفاوت باشد. همه متون حقوقى - سياسى باب تفسير دارد و اين مشکل وجود دارد که هر طرفى قرارداد را به نفع خودش تفسير مى‌کند. به هر حال روس‌ها شايد در متن قرارداد جايى براى تفسير به نفع خود باز گذاشته‌اند، اما مساله اين است که چه مرجعى به عنوان مرجع نهايى به اين موضوع رسيدگى کند.

بر اساس حقوق بین الملل، دادگاه بين المللى لاهه براى حل اختلافى که در چارچوب کنوانسيون‌هاى بين المللى بين دولت‌ها به وجود می‌آید پيش بينى شده است. با این حال به علت ماهيت تجارى-نظامى اين قرارداد خيلى مطمئن نيستم که بتوان از طريق دادگاه‌هايى مثل دادگاه لاهه به موضوع رسيدگى کرد.

به نظر شما روسیه می‌تواند به استناد قطعنامه شورای امنیت از فروش اس 300 به ایران خودداری کند؟

قطعنامه شوراى امنيت عليه ايران داراى مباحث پيچيده فنى بسيارى است و هر کشورى هم اين قطعنامه را در راستاى منافع خود تفسير مى‌کند. به هر حال در حال حاضر روس‌ها با استناد به قطعنامه 1929 شورای امنیت و استناد اصل «فورس ماژور» این قراردار را فسخ کرده‌اند.

اساسا «فورس ماژور» چیست و آیا به نظر شما می‌توان قطعنامه شورای امنیت را مصداق فورس ماژور دانست؟

در تعریف فورس ماژور به هر اتفاقی گفته می‌شود که خارج از اراده طرفین بوده و در اجرای قرارداد تاثیر داشته به نحوی که اجرای آن را غیرممکن می‌کند. تا پیش از این فورس ماژور عمدتا جنگ و زلزله و ... را در برمی‌گرفت وتا به حال چنین بحثی نداشته‌ایم که قطعنامه سازمان ملل مصداق فورس ماژور دانسته شود و این تفسیری است که در پرونده‌هایی که تاکنون در سطح دادگاه‌های بین المللی مطرح شده نبوده است. این بحث جدیدی است که قطعنامه سازمان ملل زیرمجموعه فورس ماژور قرار گیرد.

آیا واقعا قطنامه اخیر سازمان ملل برای روسیه غیرارادی بوده است؟

مسئله این است که خود روس‌ها در تصویب این قطعنامه نقش داشته‌اند چون می‌توانستند آن را وتو کنند و جلوی تصویب این قطعنامه را بگیرند. روسیه در حال حاضر به فورس ماژور استناد می‌کند و بحث می‌کند که این تحریم‌ها خارج از اراده این کشوربوده است. اگر بپذیریرم تحریم‌ها علت فسخ قرارداد بوده باشد و حتی اگر ما تفسیر موسع از فورس ماژور داشته باشیم به نحوی که این تحریم‌ها و قطعنامه شورای امنیت هم زیرمجموعه آن قرار گیرد، این که اراده خود روس‌ها در تصویب این قطعنامه نقش داشته است مسئله‌ای است که دیگر نمی‌توان گفت که این تحریم‌ها کلا از اراده این کشور خارج بوده است و مصداق فورس ماژور قرار گیرد.